Neprekinute veze

Svet će nas rastrgnuti! Ne zato što smo nešto nekome skrivili ili što nas neko mrzi, već što se broj poziva za učešće na raznim skupovima, konferencijama, smotrama učeničkih i studentskih radova povećava eksponencijalno, daleko prevazilazeći materijalne mogućnosti ali i raspoloživo vreme i ljudske kapacitete Stanice. Ako bismo svuda udovoljili, ne bi bilo ni para ni vremena i snage za ono što nam je osnovni program. Zato vrlo iskreno podržavamo napore da ova država konačno stane na noge i preuzme nacionalno reprezentovanje tamo gde je to potrebno i poželjno.
Iako u medijima najpopularniji, uspesi mladih petničkih polaznika na najprestižnijim međunarodnim smotrama i takmičenjima nisu neka naročita novost za nas. Ipak, nešto detaljnije o nekim od tih sjajnih rezultata na sledećim stranama.
Svakako najvažnije stvari se dešavaju u vezi promenjenog međunarodnog položaja Srbije i otvaranja s obe strane. Petnica se na mnogo mesta pominje kao značajan i perpsketivan eksperiment u obrazovanju sa potencijalnom ulogom u uvođenju novih metoda u nastavnu praksu u školama. Tako se o Petnici razgovaralo i u okviru programa Pakta za stabilnost Jugoistočne Evrope u Sofiji, Gracu, Zagrebu i Bledu, programima podrške Evropske Unije demokratizaciji Srbije (Strazbur, Budimpešta, Bukurešt) itd.
Petnički obrazovni model i iskustva u naučnoj nastavi predstavljeni su na više značajnih međunarodnih skupova - na Istambulskoj konferenciji o talentima (WCGTC), konferencijama o naučnom obrazovanju (ICASE) u Pragu i Segedinu, konferenciji evropske organizacije za talente ECHA u Debrecenu, skupovima fizičara u Barceloni, Tajlandu i Singapuru i sl.
Hemičari su svoje rezultate u obrazovnom radu efektno predstavili na regionalnoj konferenciji hemijskih nauka u Grčkoj.
Program letnjih naučnih aktivnosti u 2000 godini sa učenicima i studentima prihvaćen je od strane organizacije UNESCO (pare se očekuju tokom ove zime!), što pokazuje da se i ova ugledna organizacija vraća na prostore Srbije i da se sa pravom može očekivati znatno intenzivnija saradnja i zanimljivi projekti.
Organizacija UNICEF takođe ponovo pokazuje interesovanje za rad i mogućnosti Petnice. U jesen 2000 pomogli su Stanicu sa opremom za smeštaj i jednom količinom stvari za potrebe nastavnih aktivnosti ali se prava saradnja može očekivati u narednoj godini kroz programe usavršavanja nastavnika i rad Resursnog Centra.
Vredna pažnje je podrška i efikasna i konkretna pomoć za programe neposrednog rada sa mladima koju je pružila švajcarska Agencija za saradnju i razvoj SDC (vidi na strani 9).
Stanica je ušla u program podrške rekonstrukciji školskih objekata Evropske Unije "Škole za demokratiju" a očekuje se da će obrazovni programi Stanice dobiti podršku Evropljana kroz tzv. "mikroprojekte" što se pokušava još od leta 1999 godine. (vidi str. 18)
Pomoć koju je Stanici ponudila ugledna austrijska organizacija KulturKontakt trebalo bi da ubrzo preraste u kvalitetnu programsku saradnju na projektima u oblasti unapređivanja obrazovnog procesa u školama, kako kroz rad petničkog Resursnog Centra, tako i kroz različite seminare za nastavnike.
Stanicu je na sopstvenu inicijativu posetili stručnjaci iz Vlade Republike Srpske odakle dugo godina Petnica prihvata (o svom trošku) polaznike. Obećana je konkretna pomoć za rad i razvoj.
Uspostavljena je značajna programska saradnja sa obrazovnim ustanovama južne Mađarske, odakle su učenici, studenti i nastavnici počeli da dolaze na programe Stanice.
Krenulo je obnavljanje saradnje i veza sa Bosnom i Hercegovinom i Hrvatskom a uskoro ćemo o tome razgovarati i sa kolegama iz Slovenije.
Sve u svemu, "miriše na bolje". Nadamo se da će svi dobiti pasoše i vize, pa "makar autostopom"...

Od 18. do 21. septembra 2000 u Sankt-Petersburgu u Rusiji održana je V Međunarodna Bio-olimpijada. Učesnici olimpijade bili su iz Rusije, Letonije, Litvanije, Finske, Nepala i Jugoslavije.
Sa radom iz hemije na temu: "Uticaj ultravioletnog - B zračenja na količinu proteina, hlorofila a i b i karotenoida u biljkama soje" učestvovale su dve polaznice seminara hemije ISP, učenice III i IV Beogradske gimnazije, Jelena Milošević i Sanja Milošević.
Žiri ove velike međunarodne smotre mladih istraživača ocenio je ovaj rad kao najbolji u grupi za hemiju i našim polaznicama dodelio zlatnu medalju sa osvojenih maksimalnih 100 poena

U Pataji je, Tajland, u periodu od 13. do 16. decembra 1999 godine održana međunarodna konferencija pod nazivom "Hands-on Activities for In-School and Out-of-School Learners focusing on the Marginalized Youth", pod visokim pokroviteljstvom UNESCO-a i ICASE-a. Na konferenciji je učestvovao Nebojša Bogdanović u svojstvu počasnog gosta Konferencije ali i kao predavač po pozivu sa temom "Distance Education in War Condition", a drugog dana je vodio dvočasnovni workshop na temu "Hands-on Activities for Gifted Children". Posećenost na ovim predavanjima je velika (100, odnosno 65 slušalaca). Na konferenciji je učestvovalo 220 fizičara, iz 16 zemalja.
Predsednica ugledne organizacije ICASE, Ana Gardner ponudila je Petnici članstvo u ICASE, uz istovremenu ponudu da objavimo par članaka u njihovom biltenu. Kako se u ICASE u ovom trenutku nalazi 150 članica iz preko 60 zemalja, nepotrebno je isticati značaj članstva u takvoj organizaciji.
Dr Janchai Yingprayoon, predsednik azijskog ogranka ICASE, najavio je svoju posetu Petnici tokom naredne godine

Krajem prošle i tokom ove godine, ISP je uspostavila saradnju sa Univerzitetom u Harkovu, kao i sa organizacijom "Education for Freedom", članicom ICASE-a. Naime, septembra '99 godine, na poziv Natalije Kazačkove, predsednika ove organizacije, Nebojša Bogdanović, rukovodilac programa primenjene fizike ISP, boravio je u Kijevu i Hrakovu. Poziv je usledio nakon susreta na međunarodnim konferencijama u Duizburgu 1998, i Segedinu, juna 1999 godine. Tada je Petnički model obrazovnog rada privukao pažnju učesnika iz Ukrajine. Prilikom posete Ukrajini ostvareni su kontakti sa većim brojem relevantnih stručnjaka u domenu naučnog obrazovanja i rada sa mladim talentima.
Vrlo brzo, jula 2000, sledil uzvratna poseta. Natalija Kazačkova i Oleg Surin, sa Harkovskog Univerziteta, posetili su ISP i pratili izvođenje obrazovnih seminara. Došli su sa željom da se na licu mesta upoznaju sa načinom rada u Petnici, i da pokušaju, kako su sami izjavili, "da usvoje neku ideju."
Svoje impresije su predstavili u radu pod nazivom: "Obrazovni model budućnosti - Istraživačka stanica Petnica", koji su predstavili na međunarodnoj konferenciji "Physics Teacher Education Beyond 2000", krajem avgusta 2000 u Barseloni!

Na različitim programima u Petnici od leta 1999 do kraja 2000 godine učestvovao je veliki broj mladih iz drugih zemalja - učenika, studenata i nastavnika iz Bosne i Hercegovine, Bugarske, Grčke, Mađarske, Makedonije, Nemačke, Poljske, Rusije, SAD, Slovačke, Ukrajine itd.

juriš ka nobelovoj nagradi

Srđan Verbić o novom uspehu petničkih fizičara

Elem, "First Step to Nobel Prize" je međunarodno takmičenje mladih fizičara. Jedna je od retkih institucija koja ceni istraživački rad srednjoškolaca i pretpostavlja ga rešavanju zadataka. Moglo bi se reći da je to konferencija gde su šanse negde oko 5% da vam rad bude prihvaćen. Surovo, zar ne? Jasno, ovakva vrsta takmičenja nikada neće postati popularna kao Kviskoteka. Većini učesnika na kraju stiče samo pismo gde piše "kako je to lep rad, ali bi mogao da bude još bolji". Malo za ogroman trud uložen u istraživanje i korektno pisanje rada na jeziku koji im nije maternji. Ustvari, ja mislim da oni dobijaju takvo pismo. Nisam siguran, pošto ga do sada niko iz Petnice nije dobio.
Svake godine se za "First Step" prijavljuje više od sto radova učenika iz raznoraznih zemalja. Konkretno, 1220 radova iz 67 zemalja u poslednjih osam godina. Svake se godine dodeli po šest ravnopravnih nagrada i nešto više od dvadeset diploma. Petnički polaznici do sada imaju pet nagrada a diploma sedam. Poređenja radi, SAD i Jugoslavija imaju po šest nagrada i sa takvim skorom dele drugo mesto na listi najuspešnijih nacija, dok je Ukrajina prva sa devet. Što se tiče same Petnice, naš uspeh je i to što nikada nismo prijavili nijedan rad koji barem diplomu nije dobio i po tome (efikasnost), bez konkurencije smo prvi i to već par godina. Uostalom, imamo više nagrada od zemlje domaćina.
Za malobrojne nagrađene obezbeđen je jednomesečni radni boravak na Institutu za fiziku Poljske Akademije nauka. Od šest ove godine nagrađenih čak trojica su petnički mladi lafovi - Stevan Nađ-Perge (Simulation of Planetary Formation), Nemanja Spasojević (Effect of Charging on Profiles of Micro Trenches Etched by Plasma in SiO2) i Stefan Salom (Chaotic Behaviour of A Driven Pendulum). Po prvi put se desilo da su čak tri nagrade otišle u istu zemlju - zamislite, u Srbiju! To je za posledicu imalo i da po prvi put International Advisory Commitee ovog takmičenja dobije člana koji je seoski fizičar Štako autor sebe naziva, prim.ur.Ć. Stefan, Stevan i Nemanja su još uvek u Varšavi. Moraću i ja jednog dana da odem do tog insituta da vidim šta se to tamo radi. Naravno, to kad ne budem bio 'dežurni u cvjećari' kao što je to danas slučaj.
Iskreno rečeno, uspeh Petnice na ovom takmičenju i nije neko iznenađenje. Ono što organizatori zahtevaju je isto ono što i mi u Stanici tražimo od polaznika - samostalan istraživački rad pretočen u valjano napisan tekst. Ponekad mi se čak čini da radovi teže prolaze recenziju kod Save nego kod Komisije u Varšavi. Ipak, ovakav uspeh na takmičenju Petnica duguje pre svega sjajnim saradnicima, posebno entuzijasti, akademiku i ljubitelju Semjuela Beketa, Zoranu Petroviću. Zoran ne samo da je bio mentor polaznicima koji su uzimali nagrade, nego je bio mentor i onima koji su danas mentori polaznika koji i dalje uzimaju nagrade. Za Petnicu je upravo to najveći mogući bingo.

otvaranje evrope

Vigor Majić o obnovi saradnje sa evropskim institucijama

Početkom leta 1992 godine Ujedinjene nacije su uvele režim sankcija i praktične izolacije Srbije što je najviše pogađalo upravo one koji su bili najmanje odgovorni za pogubnu i destruktivnu politiku koja je do svega toga dovela. Trgovci oružjem i drogom, visoki državni funkcioneri i vlasnici na čudan način stvorenih privilegovanih firmi šetali su se po svetu, osnivali imaginarne kompanije i otvarali račune na koje se ubrzano selio državni novac. Kultura, nauka i prosveta su, umesto podsticaja u cilju "preumljivanja" javnog menjanja u pravcu demokratizacije i približavanja razvijenom svetu, takođe su ostali izolovani. I Petnica je morala da ulaže velike napore da održi veze sa ostatkom sveta, da švercuje knjige i časopise i da kuka i moljaka za vize kako bi mogla neko dete i nekog mladog kolegu da pošalje bilo gde.
Tek nakon neslavnog bombardovanja, Evropske institucije su počele ubrzano da shvataju da će ova zemlja kad-tad postati deo evropske porodice i da nije ni malo pametno držati narod iza rešetaka. Program "nafta za demokratiju" a zatim i "škole za demokratiju", ma kako trapavo i pogrešno nazvani, pokazali su da u Srbiji ima mnogo institucija i sredina sa kojima se može sarađivati i u koje vredi ulagati.
Krajem leta 2000 godine i Petnici su otškrinuta vrata za korišćenje sredstava iz programa "škole za demokratiju" a za potrebe rekonstrukcije postojećih objekata. Dobijenih blizu 50,000 DEM iskorišćeno je za obnovu kupatila, krovne konstrukcije, popravke na vodovodnoj mreži, ugradnju požarne signalizacije, zamenu dela računara i još niz drugih sitnih ali značajnih poslova koje do tada praktično niko nije bio raspoložen da podrži.
Iste jeseni prihvaćen je i projekat podrške formiranju Resursnog Centra (vidi detaljnije na str. 36) namenjenog širokom krugu škola. Istraživačka stanica je takođe dobila preporuke za podršku svojim programima iz sredstava Pakta za stabilnost Jugoistočne Evrope i sve je veći broj evropskih organizacija i institucija koje pokazuju interesovanje za ono što se u Petnici uspešno izvodi već blizu dve decenije. Nadamo se da će Stanica uspeti da na pravi način odgovori na ovakvo interesovanje i iskoristi ga za konačno postavljanje svojih programa na stabilne osnove i za kompletiranje neophodnih uslova za kvalitetan rad.

koliko smo stvarno dobri?

Nebojša Bogdanović o još jednom uspehu

Pitanje iz naslova ovog teksta je staro koliko i sama Petnica. Problem sa ovim pitanjem je što izgleda svako mora sam da dođe do odgovora. Imao sam tu sreću da se, posle deset godina rada u Petnici, u novembru 2000 konačno uverim u to koliko smo dobri. A dobri smo i više nego što želimo da priznamo. Samo ove godine imao sam priliku da na tri velike međunarodne konferencije (Barcelona, Tajland, Singapur) pričam o petničkom modelu obrazovanja. Neću komentarisati reakcije većine slušalaca za koje sam ubeđen da mi nisu verovali. Na svu sreću, većinu tih ljudi sam sretao i kasnije, tako da sam ih na kraju uverio u postojanje planete Petnica, bez obzira što zvanično nije upisana u astronomske atlase.
Tražeći odgovor na pitanje koliko smo zaista dobri put nas je doveo u Indiju. Moj "biološki" kolega Dule Palića i ja poveli smo tamo sedmočlanu ekipu na međunarodno takmičenje QUANTA 2000, koje se po šesti put održalo u gradu Lakno. Članovi ekipe su bili petnički srednjoškolci: Katarina Petrović (sa fizike), Miodrag Đukić (elektroničar), Vanja Vukojević (biologija), Srđan Keča i Nemanja Đorđević (astronomi) i matematičari Tatjana Petrov i Milan Kirćanski.
Konkurencija je bila baš kako treba - izuzetno jaka. Na takmičenju su učestvovale 34 ekipe iz devet zemalja: sedam nacionalnih sastava iz Evrope i dve Azijske zemlje - Indonezija i Indija, pri čemu je Indija bila zastupljena sa 25 ekipa pomno probranih od 115 elitnih škola koje su konkurisale.
Što se tiče evropskih ekipa, ni one nisu došle slučajno - pozvane su prvoplasirani timovi sa International Young Physics Tournament (sre-dina jula 2000 u Budimpešti). Petnica je pozvana zato što organizatori prosto nisu verovali u razne (pozitivne) priče koje se po svetu ispredaju o Petnici, pa su želeli da provere!
Iako se ISP deklarisala da joj je zadatak da mladim ljudima, zainteresovanim za nauku, pruži mogućnost da u svom najlepšem, kreativnom životnom dobu urade samostalni istraživački projekat i da osete šta je to nauka, istina je da, onako usput, Petnica pruža srednjoškolcima i priliku sticanja opšteg obrazovanja, razvijanja kritičkog duha i pogleda na svet, razbijanja straha od autoriteta, široki pogled na aktuelne probleme. To se ne radi samo kroz Exploratorium kao specijalizovani program, već i na većini drugih aktivnosti. Na taj način polaznici ISP dobijaju preko potrebnu širinu, postaju kritični i što je još važnije samokritični.
Svi mi koji radimo u ISP smo ovo naslućivali, intuitivno osećali, u krajnjoj liniji znali. Problem je što nismo imali referentni sistem u odnosu na koji bi smo mogli da se uporedimo, da vidimo gde smo mi zaista i kako radimo taj, po meni, mnogo važniji deo obrazovanja: formiranje mladih ljudi sposobnih da se slobodoumno uhvate u koštac sa svim problemima na koje nailaze i na koje mogu da naiđu u svom daljem radu i razvoju (pravi problemi su kao i uvek, daleko od onoga što piše u udžbenicima i zbirkama zadataka).
Quanta je, tako je bar ispalo, bila odlična provera onoga što radimo.
Naime, samo takmičenje se sastoji iz osam disciplina: kvizovi znanja iz Astronomije, Matematike, Fizike, Biologije i Hemije, Model displej, Kolaž (tema je bila Recikliranje), Debata na temu: "Mapiranje ljudskog genoma kao potencijalna etička katastrofa", Grupna diskusija (tema: "Informaciona i komunikaciona tehnologija") i Programiranje. Sve u svemu, takmičenje koje pravi kompletan presek znanja učesnika, odnosno nacionalnih timova.
Zanimljivo je da do danas nijedna strana ekipa (do sada su tu bili nacionalni timovi Rusije, Bugarske, Britanije, Amerike, Australije, itd.), nije osvojila ni jednu jedinu pojedinačnu nagradu, a o timskim da ne govorimo. A onda je na scenu stupio petnički duh, prepun improvizacije i kreativnosti!
Kako drugačije objasniti činjenicu da je Kaća Petrović, sjajan mladi fizičar, pobedila zvaničnu svetsku prvakinju u debati, a da pre toga ni jednom nije učestvovala u nekoj debati (kao ni mi koji smo je pripremali), a još manje poznavala formalna pravila debate?
U debati je zapravo učestvovao ceo tim ISP kao podrška Katarini. Ti mladi ljudi su svojim nastupom par puta izazvali gromoglasne aplauze i ovacije publike i žirija. Demonstrirali su sve ono što mi ovde pokušavamo da ih naučimo: kritički pristup problemu, jasno razlikovanje uzroka i posledice, jasno ukazivanje na srž problema, razgraničavanje predubeđenja od naučnih činjenica. Način na koji su oni "diskreditovali" protivnike, sabijali ih u mišju rupu je zaista bio spektakularan. Ja nisam sumnjao u njih, ali sam ipak bio iznenađen viđenim. A tek Indijci i ostale ekipe!
Samo par sati kasnije, tim Petnice je osvojio drugo, odnosno treće mesto na kvizovima znanja Matematike i Astronomije, takmičenjima koja su u potpunosti prilagođena obrazovnom sistemu Indije. Članovi našeg tima se za ove kvizove nisu pripremali ni minut. Sve je bilo čista improvizacija i snalažljivost (eto neke koristi od desetogodišnjeg života u nemogućim uslovima).
Sve u svemu, posle dva dana, naši rezultati su bili dovoljni da postanemo zvezde.
Od tog momenta, najprijatnija stvar u Laknou je bila "biti iz Petnice". Jagodu na šlag su stavili naši programeri (koji to inače nisu) osvajanjem četvrtog mesta. Na taj način je Petnica overila svoju pobedu, i postala prvi strani tim koji je pobedio na ovom takmičenju!
Bio bih, doduše, nepošten kada bih rekao da je ovo samo uspeh Petnice. Velike zasluge pripadaju i školama iz kojih dolaze ovi mladi ljudi. Ali timski duh i pokazana kreativnost su pečat Petnice.

international links

Global Network

Petnica Science Center is a unique institution of its kind in Europe. In spite of many recent tragic circumstances that made performing its activity more than difficult (war, disintegration of the country, UN sanctions and the isolation of Serbia, hyper-inflation and economic collapse, and, moreover, earthquakes, bombardment during Kosovo war, political pressures...), PSC maintained its links to a large number of similar programs and institutions worldwide. These connections are important because they enable the exchange of ideas, results, and programs. Even more important, they make possible affirmation of values of gifted education as an important part of the creative design of the future.

In 2000 more about 30 students from Petnica Science Center are participating in various programs, science camps, and conferences in Europe and Asia.

In 1999 and 2000 students and teachers from Bulgaria, Bosnia and Herzegovina, Croatia, France, Greece, Hungary, Macedonia, Russia, Slovakia, and Ukraine have participated in different programsin Petnica.

A promising cooperation has been established with colleagues in Ukraine who are preparing to establish similar project in gifted education and support.

More and more international and foreign national organisations and foundations are comming ready to establish new links and support new prospective initiatives in Serbia. For many of them, Petnica is among the top promising projects. In 2000 Petnica Center got a grant from the European Commission for the reconstruction of existing physical facilities. In the same time, UNESCO accepted Petnica’s project in inovative education. Summer Science Camps in 2000 have been supported by Swiss Agency for Development and Cooperation SDC.

PSC’s young professionals are invited to participate on many high ranged international conferences, workshops, and meetings. Everybody is interested in experiences of the successful educational project in impossible environment

international links

Behind the (iron) bars or -- mother Europe and her neglected child. The UN sanctions, imposed in 1992, although not responsible for the destructive politics of our regime, have impoverished and isolated our citizens. During the sanctions, Petnica had to fight for its very survival and to "smuggle" books and journals… A tremendous effort was needed in order to maintain links with the world. After the disastrous NATO bombing, the EU finally opted against keeping the entire Yugoslav society "behind bars". As a result, Petnica finally obtained funds from the program "Schools for democracy" -- 50 000 euros for urgent reconstruction of the facilities. The Resource Center project was begun. Our future programs will probably be supported by the Stability pact for South-Eastern Europe. In addition, many other European institutions have started to show interest in the programs that have been organized in Petnica for almost 20 years.

Our attendants Stevan Nadj-Perge, Nemanja Spasojevi} and Stefan Salom have won three (out of six) awards at the International competition of young physicists "First Step to Nobel Prize" in Warsaw, Poland. The contest has been organized for the last 8 years. On the cumulative list of the most successful national teams so far, Yugoslavia shares second place with the United States, while Ukraine was the first. Almost all of the members from Yugoslavia have been Petnica alumni. This year was the first instance in which participants from one country "collected" half of the prizes.

It is important to emphasize the prestigious, rather than popular, character of this competition. It requires independent student research projects (only 5% of the submitted papers are accepted). The PSC program gives a central role to students research projects, so the success of our alumni is not surprising, to us at least.

Students from PSC have won several other awards (in mathematics, astronomy, debate, computer science, etc.) including the general team award at the International competition "Quanta 2000" in India. The organizers selected them for the contest after they had won first prizes at the International Young Physics Tournament in Budapest, Hungary this year. The success was even "sweeter" owing to the fact that no other foreign team had so far won any award at this competition. Along with the prizes, the members of our team (Katarina Petrovi}, Miodrag Djuki}, Vanja Vukojevi}, Srdjan Ke~a, Nemanja Djordjevi}, Tatjana Petrov, Milan Kir~anski) were awarded "ovations" by both the audience and the jury. In passing, we should note that there no preparations for the contest were undertaken. Katarina won the competition in debate although she had never participated in any contest of that kind or in any debate whatsoever.