 Željko Jež je bio prvi profesionalni
rukovodilac Odeljenja za
arheologiju IS Petnica. Uspostavio
je sistem seminara i obuke,
formirao mrežu naučnih saradnika
i započeo sistematska istraživanja
većeg broja arheoloških
lokaliteta u Zapadnoj Srbiji. |
 Andrej Starović je vodio Odeljenje
za arheologiju ISP od
1988. do 2002. godine kada je
prešao u Narodni muzej u
Beogradu gde i sada radi.
Rukovodio je većim brojem
iskopavanja i obrazovnih programa. |
 Vladimir Pecikoza rođen je
1977. godine u Valjevu.
Diplomirao na Odeljenju za
arheologiju Filozofskog fakulteta
u Beogradu. Preuzeo je
rukovođenje petničkim Arheološkim
odeljenjem 2006. godine
na dan kada je rođen. |
Arheologija je kao obrazovni ali i istraživački program u Petnici pokrenuta još pre nego što je izgrađena i formalno osnovana Istraživačka stanica. Valjda je to normalno za takvu nauku... Iz perspektive polaznika drugih programa, petnički arheolozi vole da se prljaju blatom, da sklapaju kosture i da neuspešno tragaju za zakopanim blagom... Tri rukovodica ovog programa govore o nastanku i razvoju Arheologije u Stanici
| Počeci arheološkog rada u Istraživačoj stanici
Petnica bili su nerazdvojini deo samog
začinjanja ideje nastajanja i stvaranja Istraživačke
stanice, kao jedinstvenog i originalnog
pristupa razvoju i podršci popularizaciji nauke i
utemeljenju naučno-istraživačkog rada među
mladima. Sam izbor lokacije Istraživačke stanice,
na koji sam imao mogućnost da utičem, pre
svega dajući na uvid grupi mladih javnih, naučnih
i stručnih radnika koja se okupila krajem 1979.
godne u Valjevu sa ciljem da definiše početnu
ideju Stanice, bio je u najvećem delu predodređen
antropogeografski, antropološkim i arheološkim
radovima pionira srpske nauke druge polovine
XIX veka, M. Valtrovića. Đ Jovanovića, J. Cvijića
na koje su se nadovezali studija B. Jovanovića
o Petničkoj pećini i arhološki radovi prof. B. Gavele
i P. Vlahovića sa Narodnim muzejom iz Valjeva
na kraju 60-tih godina dvadestog veka.
Na osnovu takvog predloška već 1980. godine započeta su arheološka iskopavanja preistorijskog naselja ispred Male pećine u Petnici. Iskopavanja su započeta kao deo Omladinske istraživačke akcije u Petnici koja je imala za cilj da prikupi prve relevantne podatke o prirodnim i kulturno-istorijskim podacima koji bi služili za kao osnova za koncipiranje budućeg programa rada ISP. Ovakav rad je nastavljen i u naredne dve godine kada Mladi istraživači nastavili arheološka iskopavanja neolitskog naselja u Petnici. Rezultati do kojih se došlo tokom prve tri godine iskopavanja poslužili su za pokretanje dugoročnijeg projekta „Neolit gornje Kolubare“ koji je podržala Regionalna zajednice nauke iz Šapca, čime je arhološki rad dobio odgovarajući društveni legitimitet, što je optet uticalo da se u godinama koje su sledile, Arheološko odeljenje ISP profiliše kao značajna faktor uvođenja savremenih metoda i tehnika u arhološka istraživanja u Srbiji. Iz tog vremena datira i početak međunaradne saradnje Arheološkog odeljenja ISP sa tada mladim doktorantom Heskel Greenfield-om sa univerziteta Kolumbija u Njujorku, koji je svooju doktorsku disertaciju o ekonomskim promenama u neolitoskim kulturama Centralnog balkana zasnovao dobrim delom na rezultatima nalaza iz Petnice. Imidž moderne mlade arheološke institucije u ekspanziji koja je posedovala svoju sopstevenu letnju arheološku školu u koju je dolazio veliki broj zainteresovanih mladih ljudi studenata i srednjoškolaca, doprineo je da u to vreme Stanica ostvari čvrstu saradnju sa vodećim naučnim i kulturnim arheološkim institucijama, Arheološkim institutom SANU, Odeljenjem za arheologiju beogradskog Filozofskog fakulteta, Narodnim Muzejom iz Beograda i drugim. U proleće 1984. godine Arheološko odeljenje ISP suorganizuje sa Narodnim muzejom iz Valjeva VI skup Arheološkog društva Srbije, i kroz uspešnu realizaciju ovog značajnog skupa dobija puno priznanje od najrespektabilnijih aktera arheološke struke iz čitave tadašnje Jugoslavije. U naredim godinama započinju se aktivnosti na novim projektima, pre svega na istraživanju najstarijeg ljudskog staništa valjevskog kraja, Šalitrenoj pećini u kanjonu Ribnice, zatim se realizuje međunarodni projekat „Rekognosciranje paleolitskih staništa na Valjenskim planima“ a u saradnji sa kanadskim arholozima, potom sa Katedrom za srednji vek Filozofskog fakulteta iz Beograda realizuje projekat „Valjevo u Srednjem veku“ u okviru koga je detaljno rekognoscirano prostor sliva Gornje Kolubare i izvršeno iskopavanje srednejvekovne crkve na stadionu „Krušik“ u Valjevu. U sve ove projekte bio je uključen veliki broj stručnih saradnika, naših najeminetnijih naučnih radnika iz Beograda, Novog Sada, Kragujevca, značajan broj studenta i srednjoškolaca od kojih su mnogi od njih postali vrsni stručnjaci i istraživači u arheologoji. Važno je istaći da je svo vreme odvijanja ovih kompleksnih projekta u Arheološkom odelenju ISP organizovan kontinuiran edukativni rad i stalan trenig na usavršavanju tehnika i metoda, iskopavanja, kvalitetnog vođenja arhološke dokumetacije, primena kompjuterskih i računarskih tehnologija u istraživačkom i dokumetacionom radu, kao i razvijane metode i tehnike obrade i analize preistorijske keramike. Iz tog vremena datira i veći broj stručnih i naučnih radova koji su objavljeni u našim stručnim arhološkim časopisima |
Nakon veoma uspešne naučne radionice «Anarheologija» u jesen 1989. godine, gde su okupljeni studenti iz čitave Jugoslavije (Ljubljana, Zagreb, Zadar, Skoplje i Beograd), osmišljen je i nastavak arheoloških istraživanja valjevskog kraja, u okviru projekta “Praistorija severozapadne Srbije”. Kako smo angažovanjem mešovitog velikog tima od leta 1988. nastavili sistematska iskopavanja praistorijskog naselja u Petnici (velika kampanja bila je i u leto 1989.), počevši od 1990. godine u saradnji sa Centrom za arheološka istraživanja Filozofskog fakulteta u Beogradu i Mladim istraživačima Srbije terenski smo ispitivali vinčanski lokalitet Ilića brdo u selu Čučuge kod Uba. Tu smo otkrili vrlo dobro očuvane ostatke dve kuće sa izuzetnim nalazima praistorijskog nameštaja i brojnim artefaktima koji objašnjavaju život ljudi iz daleke prošlosti. Već od proleća 1991. otvoren je i veliki istražni blok u naselju kod pećine u Petnici. Tokom veoma kišovitog aprila i maja, ispitivali smo ostatke prostrane kuće (približne površine 20 x 11 m) sa «dvorištom» iz završne faze života neolitskog naselja. Tom prilikom smo, primenjujući vrlo preciznu metodologiju, sakupili više desetina hiljada ostataka predmeta iz svakodnevnog, ali i ritualnog života vinčanske kulture. Istraživačka koncepcija Programa arheologije u Petnici sasvim je usmerena potom ka arheološkom rekognosciranju, tj. otkrivanju novih lokaliteta, u cilju stvaranja potpune arheološke mape ovog dela Srbije. Kroz rad letnjih škola arheologije za srednjoškolce u naredne četiri godine, detaljno je ispitan sliv Gornje Kolubare (reke Jablanica i Obnica, Rabas, Tamnava, itd.), kao i teže dostupni tereni Valjevskih planina. Tako je arheološka karta upotpunjena za preko 70 novootkrivenih lokaliteta iz svih perioda, od praistorije do kasnog srednjeg veka. Rezultati su stručno publikovani i predstavljaju izuzetno važnu osnovu za rad budućih istraživača valjevskog kraja. Već 1992. započinjemo iskopavanja i eneolitskog veoma zanimljivog naselja Bodnjik u selu Družetić. Godina 1994. je možda bila i najplodnija “terenska” godina. Najpre smo u saradnji sa Zavodom za zaštitu spomenika kulture u Valjevu imali kampanju zaštitnih iskopavanja u Čučugama (obilje materijala, dve kuće, peći, odbrambeni rov vinčanskog naselja itd.), zatim su nastavljeni radovi na Bodnjiku, a na leto smo uz profesora Srejovića u Gamzigradu otkrili i ispitivali bronzanodopsko naselje (po njemu je kasnije nazvana čitava kultura!), a u kasnu jesen smo iskopavali Anatemu (selo Balinović), još jedno vinčansko naselje smešteno na istočnom obodu Valjevske kotline. Veliki projekat novih iskopavanja čuvenog lokaliteta Židovar u Banatu (kod Bele Crkve) započeli smo zajedno sa Filozofskim fakultetom u Beogradu jednomesečnom kampanjom u leto 1996. godine. Od 1997. nastavljena su iskopavanja u Petnici (proširena iskopna zona, obilje sjajnih nalaza, a iskopavano je čak i 1999., samo 2 meseca nakon bombardovanja). Sva ova istraživanja bila su izuzetna prilika da se polaznici petničkih obrazovnih programa, kao i nekoliko generacija studenata, budućih stručnjaka, obrazuju kroz konkretan rad na originalnim naučnim problemima i na realnom arheološkom materijalu, što će postati i zaštitni znak obrazovnog modela Istraživačke stanice |
Ulaskom u novi milenijum arheologija u Petnici nastavlja da razvija svoju jedinstvenu Školu arheologije uprskos svim izazovima koje budućnost i nešto što je novo donosi sa sobom. Arheološki depo se privremeno proširuje, u već sada bivšu petničku školu, gde zbirka sa preko 300 000 artefakata dobija novo odelo. Privodi se kraju i sređivanje bogate dokumentacije čiji gabariti mere u hiljadama papirnih dokumenata, crteža, planova, skica, karata.... Vredna ekipa mladih i hrabrih arheologa, na čelu su novim rukovodiocem programa Vojislavom Filipovićem, započinje sa velikom kampanjom arheoloških istraživanja na prostoru Bukovačkog polja i iskopavanju bronzanodopskih tumula u saradnji sa Zavodom za zaštitu spomenika kulture i Narodnim muzejem iz Valjeva. Uskoro, na mestu rukovodioca, Voji se pridružuje i Bogdana (ex Živojinović) Opačić, čiji će zajdnički rad uspešno savladati i nov izazov u Petnici u obliku konferencije petničkih đaka “Korak u nauku”, gde već sedmu godinu arheologija i njeni polaznici prezentuju najuspešnije rezultate vredne pažnje ne samo naše, već i svetske javnosti, što potvrđuje veliko interesovanje naših kolega, pre svega iz regiona. Polovina treće dekade donela je najveće izazove programu. Veliki deo pokretnih artefakata predaje se na čuvanje Narodnom muzeju u Valjevu, četvrtvekovna briga o lokalitetu Petnica se napušta (finansijski razlozi) ali dolazi do formiranja Školske arheološke zbirke od dela materijala koji ostaje u Petnici i od materijala koji je dobijen zahvaljujući širokoj sardničkoj mreži. Rad programa zasniva se na obradi arheoloških artefakata iz gotovo svih perioda, a poseban akcenat daje se na metodološkom i multidiscplinarnom radu. Započinje se zajedničko istraživanje sa petničkim geolozima i hemičarima na traganju za pojavama prvih rudara na prostoru Valjevskih planina. Postavlja se pitanja kakvu budućnost arheologiju čeka u Petnici? Pre svega, tu je preseljenje arheološkog kabineta i depoa u novi moderan prostor koji bi uskoro trebalo da se gradi, formiranje laboratorije za analitičku obradu arheološkog materijala, nabavka određene savremene opreme i dalje širenje Školske zbirke, aktivniji terenski i multidisciplinarni rad, kao i istraživanja na polju eksperimentalne arheologije, širenje saradničke mreže u zemljama regiona i šire. Ambiciozno, van svake sumnje. Vizija arheologije u Petnici koja je postavljena još daleke 1980. godine pokazuje da vreme i mnogobrojni izazovi koje donosi budućnost arheologiju čine posebnom. Jedinstvena Škola arheologije nastaviće i daje svoj uspešan rad i razvoj. Na to nas obavezuje preko 500 mladih arheologa koji su prošli kroz program i od kojih su mnogi danas uspešni profesionalci u našoj zemlji i inostranstvu. S druge strane, na to nas obavezuje i rad koji je započeo pionir srpske arheologije Mihailo Valtrović, a koja traju, zahvaljući arheologiju u Petnici, već punih 117 godina. Sajt programa arheologije ahl.petnica.rs i na engleskom uskoro na ahl.petnica.rs/en |
[archaelogy]
30 yrs of archaelogy in petnica
Archaeology as a research program started in
Petnica even before foundation of the Petnica
Science Center.
In his introducing article, Željko Jež, the first Head
of Petnica Center’s Department of Archaeology,
explains “the early history” of archaeological excavations,
study work, and educational programs in
Petnica. He pointed that it was not just a coincidence,
but the result of good professional links,
constructive atmosphere, and a good will between
leading experts in the field to let young scientists,
mostly students with no previous experience, to
start with serious research activities at one of the
most interesting site in Serbia -- the Neolithic settlement
near the Petnica Cave. Very soon a young
PhD students from the Columbia University,
Haskel Greenfield, joins the Petnica team and focuses
his attention to the animal bones and traces
of an early domestification in the region. With direct
financial support from local city authorities
and regional and Serbian science funds, three
main projects started – “Neolith of Upper Kolubara
Basin”, “Paleolithic Settlements on Valjevo Mountains”
and “Medieval Valjevo”.
After the Annual Meeting of the Serbian Archaeology
Society” hosted in the Petnica Center and
very successfully students’ workshop “Anarchaeology”,
the new project “Prehistory of NW Serbia”
started. It is described in another article by Andrej
Starović, a young successor of Željko Jež. During
nineties a number of small and mid-size excavation
project was completed in many nearby localities.
Moreover, “Petnica Team”, consisted of well
trained participants and university students, took
part in excavation projects organized by Belgrade
University. Petnica’s collection of archaeological
findings expanded to over 300,000 artifacts and its
informal “school of field archaeology” is widely recognized
as top innovative educational program for
both amateurs and young professionals.
The actual Head of Petnica Center’s Department
of Archaeology, Vladimir Pecikoza, describes the
“New Age” of Petnica archaeology. New projects
are focused on Bronze-age tumuls (barrows) and,
later, on Archaeometallurgy (ancient mines on Valjevo
Mountains). Now, there are plans and expectations
related to the Petnica capacity expansion
project. There will be new Archaeology Laboratory
with more room for collections. More links and cooperation
with other Petnica Center’s departments
and programs have to be upgraded, especially
with Geology, Chemistry, and Physics in order to
apply up-to-date methods and techniques in study
of various types of archaeological material
 |
 |
 |