CAN - bolje veze sa Kanadom

Više puta tokom 2004. godine Stanicu su posećivali kanadski stručnjaci angažovani u različitim projektima razvoja obrazovanja u Srbiji sa ciljem da se upoznaju sa programima koji se odvijaju u Petnici i radi razmatranja nekih aspekata “oscilacija” u procesu obrazovnih reformi na nacionalnom nivou. Dogovoreno je da se uspostave i određene direktne veze i da se IS Petnica poveže bolje sa određenim projektima koje u Srbiji podržava Kanadska vlada.

BiH - sve više polaznika

Od kraja devedesetih godina među kandidatima i učesnicima Petničkih obrazovnih seminara primetan je ponovni porast broja učenika srednjih škola sa teritorije Bosne i Hercegovine. Škole koje prijavljuju kandidate nisu više ograničene samo na prostor Republike Srpske. A o saradnji sa Univerzitetom u Banjaluci bilo je više reči tokom posete grupe kolega sa Prirodnomatematičkog fakulteta koji su želeli da se upoznaju sa nizom konkretnih pitanja i iskustvima Stanice u radu sa decom i nastavnicima.

BCYF - prepoznavanje Petnice

Krajem 2004. godine Istraživačku stanicu je posetili su predstavnici Balkanske Fondacije za decu i mlade (BCYF) koja je prethodne godine finansijski podržala obrazovne aktivnosti u Petnici. Kolege iz Istraživačke stanice (Vigor Majić i Srđan Verbić) i dvoje mlađih saradnika učestvovali su na velikom regionalnom skupu u Trogiru (Hrvatska) gde su predstavili rad Istraživačke stanice Petnica.

CH - dalja podrška SDC

Švajcarska državna agencija za saradnju i razvoj (SDC) nastavila je i tokom 2004. godine da finansijski podržava programe i ukupnu aktivnost IS Petnica. Zbog problema sa nenajavljenim otkazivanjem finansijske podrške Ministarstva prosvete i sporta Petnici, SDC je prihvatila da poveća svoju pomoć u 2004. godini kako započeti programi ne bi bili ugroženi. Evaluacioni tim koji je angažovan da oceni višegodišnje efekte projekata koje SDC podržava u Srbiji, posetio je početkom jeseni Petnicu i preporučio nastavak aktivne podrške ove organizacije obrazovnim programima Istraživačke stanice.

HR - Petničani u Višnjanu

U avgustu je nastavljena uspešna praksa uključivanja mladih astronoma iz Petnice na tradicionalnoj Višnjanskoj letnjoj školi astronomije (VSA). Ovaj ugledni naučni kamp već godinama okuplja mlade astronome iz više zemalja koji istražuju mala tela Sunčevog sistema (asteroide i komete). Na ovogodišnoj VSA učestvovao je Petar Kostić, srednjoškolac iz Novog Sada.

UK - ambasador u Petnici

Gospodin David Gowen, ambasador Velike Britanije u Beogradu, posetio je u decembru Petnicu i govorio na otvaranju III Konferencije “Korak u nauku”. Njegova ekselencija je tom prilikom izrazio veliko zadovoljstvo kompletnom idejom Petnice i kvalitetom znanja i radova mladih učesnika Konferencije i obećao konkretnu pomoć za dalji rad Stanice.

BG - astronomi u Varni

Mladi petnički astronomi Vesna Slavković i Danijela Ćuić, učestvovali su u septembru 2004. na Međunarodnoj meteorskoj konferenciji u Varni, Bugarska. One su tamo predstavile rad Petničke meteorske grupe, neobične i polutajne organizacije za koju se u Petnici pretpostavlja da postoji još od Bronzanog doba.

NYEX - kreće nova mreža

Istraživačka stanica Petnica pozvana je da učestvuje u formiranju nove međunarodne mreže organizacija koje se bave radom sa mladim talentima u oblasti nauke i tehnologije. Ova asocijacija, popularno i privremeno nazvana NYEX (Network of Youth Excellence) okupila je u početku tridesetak organizacija iz isto toliko zemalja iz celog sveta.

CH - sajam u Bazelu

Predstavnici Stanice posetili su međunarodni sajam obrazovnih tehnologija WorldDidac u Bazelu. Tom prilikom sreli su se i sa jednim brojem bivših radnika, polaznika, prijatelja i saradnika ISP koji žive i rade u Švajcarskoj.

FIN - Finci u Petnici

Uz podršku Finske vlade u Srbiji se već nekoliko godina pokušava pokrenuti program reformisanja obrazovanja učitelja na odgovarajućim fakultetima. Stručnjaci koji rade na ovom projektu u više navrata su posećivali Istraživačku stanicu kako bi se upoznali sa metodama koje Stanica koristi u animiranju studenata. Predstavnici Petnice bili su u nekoliko navrata i u prilici da predstave svoja iskustva i metode na seminarima koji su u okviru ovog projekta organizovani u Srbiji.

HUN - NATO konferencija o talentima

Početkom oktobra u mađarskom letovalištu Eger održan je međunarodni skup posvećen unapređivanju rada sa mladim talentima u oblasti nauke i tehnologije. Pokrovitelj skupa je bio NATO i UNESCO a iskustva Istraživačke stanice je predstavio Vigor Majić. Tokom Konferencije bilo je reči i o mogućnostima boljeg organizovanja i povezivanja programa i organizacija koje se bave ovom oblašću rada.

ESP - Petnica među naučnim muzejima

Istraživačka stanica Petnica primljena je u Evropsku asocijaciju naučnih muzeja ECSITE koja okuplja preko 200 naučnih muzeja i centara za promociju nauke. Predstavnici Stanice učestvovali su na godišnjem skupu ove asocijacije u Barseloni u novootvorenom centru Cosmocaixa koji je četvrti muzej nauke u Baseloni. Opširnije na stranama 48 i 49.

NOR - bolje veze sa Norveškom

Povodom otvaranja godišnje sezone obrazovnih seminara u Petnici, Istraživačku stanicu je posetio ambasador Kraljevine Norveške u Beogradu gospodin Hans Ole Urstad. Izraženo je zadovoljstvo radom i celokupnom koncepcijom Istraživačke stanice i spremnost da se i ova velika i značajna zemlja uključi u određene programe Petnice. Očekuje se da će u 2005. godini ta podrška biti i konkretizovana.

UN - promocija originalnih ideja

Istraživačkoj stanici Petnica ponuđeno je da predstavi svoje programe i organizaciju u sklopu specifičnog projekta organizacije Ujedinjenih nacija za razvoj UNDP pod nazivom IDEASS.

F - poseta prijatelja

Stanicu su posetili gospodini Robert Liris, profesor psihoistorije iz Višija i počasni konzul SCG u Francuskoj i naš ugledni slikar Slobodan Jevtić Pulika koji živi i radi u Francuskoj. Gosti su se naročito interesovali za arheološka istraživanja u centralnoj Srbiji i veliku petničku arheološku zbirku.

RUS - zanimljiva predavanja

Krajem jula 2004. u Istraživačkoj stanici su boravili istraživači sa Instituta za teorijsku i eksperimentalnu biofiziku iz Puškina, Rusija, dr Haralampij i dr Nadežda Tiras. Oni su za polaznike u Petnici održali mini kurs primene računara u biologiji i biofizici. Poseta je realizovana uz pomoć kompanije IRITEL i našeg saradnika i prijatelja dr Lazara Trpkovića.

*** - obrazovni klub

Istraživačka stanica Petnica predstavila je svoje aktivnosti na redovnom skupu međunarodnih organizacija koje podržavaju programe reforme i razvoja obrazovanja u Srbiji. Posebno je bilo reči o problemima na koje je Stanica naišla u odnosima sa Ministarstvom prosvete i sporta.

CH - poseta CERNU

Istraživačka stanica i Društvo fizičara Srbije organizovali su zanimljivu i vrednu posetu poveće grupe mladih fizičara – srednjoškolaca i studenata najvećem međunarodnom centru za fiziku visokih energija, CERN, koji je smešten nad zemljom i pod zemljom u blizini Ženeve u Švajcarskoj ali i jednim delom na teritoriji Francuske. Poseta prepunog autobusa naših polaznika i saradnika desila se u vreme obeležavanja velikog jubileja, tj. pedesetogodišnjice CERN-a. Opširnije na sledećoj strani.

*** - novinari u Petnici

Početkom 2004. godine Istraživačku stanicu Petnica posetila je grupa inostranih novinara akreditovanih u Beogradu. Gosti su se detaljno upoznali sa obrazovnim aktivnostima Stanice i problemima koje ova organizacija ima u radu i daljem razvoju.

*** - stranci na Konferenciji

Treća konferencija “Korak u nauku”, koju je Istraživačka stanica organizovala početkom decembra 2004. godine, pored uobičajenih učesnika, tj. polaznika petničkih letnjih seminara, ugostila je i pet učesnika iz Španije i troje mladih kolega iz Bugarske. Španci su predstavili dva svoja rada iz oblasti fizike i biologije, dok su Bugari izložili tri rada iz matematike.

PL - petničani pokupili nagrade

Polaznici programa fizike Marina Radulaški i Miloš Srećković sjajno se plasirali na uglednoj smotri “First Step to Nobel Prize” u Poljskoj u proleće 2005 (Marina osvojila jednu od četiri ravnopravne prve nagrade, a Miloš dobio jednu od deset ravnopravnih pohvala). Ovaj događaj je uvećao pozamašnu hrpu nagrada sa ove velike smotre na kojoj učestvuje preko 300 radova iz 70 zemalja a Petnica je definitivno potisnula sve velike svetske obrazovne i naučne sile. Ostaje da vidimo ko će biti prvi osvajač prave Nobelove nagrade.

Petničani preuzimaju CERN

Srđan Verbić

Evropski centar za nuklearna istraživanja CERN je najveći evropski naučno-istraživački centar. Osnovan je pre ravno 50 godina. Daleke 1954. godine Jugoslavija je bila jedna od dvanaest zemalja osnivača CERN-a. Danas, na žalost, više nismo članovi iako tamo i dalje radi jedna uspešna grupa naših istraživača.

CERN je centar u čijem radu učestvuje 220 instituta širom sveta i u kome trenutno radi čak šest dobitnika Nobelove nagrade. Srce Centra čini najveći akcelerator na planeti, kružna instalacija obima 27 kilometara koja omogućava fundamentalna istraživanja sveta elementarnih čestica. Do sada je taj akcelerator dao izuzetne rezultate i materijal za nekoliko Nobelovih nagrada ubrzavajući samo lake čestice, odnosno elektrone i pozitrone. Mogućnosti akceleratora će se drastično promeniti kada 2007. bude dovršen i “Veliki hadronski sudarač” (LHC), ubrzavač teških čestica (protoni i atomska jezgra) i koji će biti u stanju da dostigne energije hiljadama puta veće od svog prethodnika. Na izgradnji LHC-a učestvuje gotovo sedam hiljada ljudi iz preko osamdeset zemalja sveta.

CERN odavno više nije primarno orijentisan ka istraživanju u oblasti nuklearne fizike. Fokus istraživanja se pomerio u pravcu fizike visokih energija i elementarnih čestica, tj. rane istorije našeg Univerzuuma. Danas hiljade istraživača iz celog sveta učestvuje u projektima koji po svojim finansijskim i organizacionim zahtevima prevazilaze trenutne mogućnosti bilo koje pojedinačne države. Rezultati istraživanja nisu samo naučni radovi. Tehnološke, metodološke i organizacione inovacije nastale u okvirima CERN-a značajno podstiču razvoj nauke i tehnologije u celom svetu. CERN-ovski “izum” koja je dostigla najveću slavu sigurno je WWW (World Wide Web) direktna preteča Interneta. Projekti koji se danas realizuju u CERN-u, kao što je recimo GRID, obećavaju da će biti još inovacija koje će postati opšta mesta u životu svih nas.

Na inicijativu Istraživačke stanice Petnica i dr Petra Adžića, šefa naše istraživačke grupe u CERN-u, Društvo fizičara Srbije je za naše najbolje mlade fizičare organizovalo posetu ovom najvećem evropskom naučno-istraživačkom centru.

Uprava CERN-a, zainteresovana za buduću saradnju sa istraživačima iz Srbije, učinila je neobično ljubazan gest – pozvali su nas u zvaničnu posetu i obezbedili besplatan smeštaj u Ženevi za grupu od 40 gostiju iz Srbije od 7–10. oktobra 2004.

Našu ekspediciju činili su srednjoškolci, studenti i njihovi nastavnici koji su u proteklih nekoliko godina postigli izuzetne rezultate međunarodnog značaja. Mnogi od njih su nosioci medalja sa olimpijada, kao i nagrada na prestižnom takmičenju First Step to Nobel Prize in Physics. Veći deo njih su bivši ili sadašnji polaznici programa Istraživačke stanice Petnica.

Poseta je bila višestruko značajna za ove mlade, uspešne i izrazito motivisane mlade ljude. Prvo, da vide kako danas izgleda vrhunska nauka. Davno su prošla vremena domišljatih entuzijasta koji su u kućnim laboratorijama otkrivaju pravila po kojima se ponaša svet. Danas istraživanja u okviru fundamentalne nauke zahtevaju neverovatnu organizaciju i saradnju hiljada istračivača i inžinjera. Srbija je danas slabo uključena u velike međunarodne projekte. Valjda zato u CERN i šaljemo one koji će profesionalno u svet nauke ući tek sutra. Kao drugo, direktni kontakt je prilika za mnoštvo saznanja koje bi teško inače stekli. Treće, sama činjenica da je neko primetio trud koji su ovi mladi ljudi uložili u sopstveno obrazovanje i nagradio ih za to putovanjem i posetom najvećem naučnom centru u Evropi izuzetan je podsticaj za dalji rad.

Ovo je prvi put da država i njene institucije nagrađuju uspešne mlade ljude jednim ovakvim putovanjem. Zahvalnost dugujemo republičkim ministarstvima prosvete i nauke koji su prepoznali značaj poduhvata i finansijski omogućili da se on i ostvari.

Na kraju, trebalo bi napomenuti da putovanje ne bi bilo moguće bez velikog ličnog angažovanja dr Petra Adžića i dr Ilije Savića, predsednika Društva fizičara Srbije. Zahvaljujemo se i Ambasadi Švajcarske u SCG koja nam je pomogla oko organizacije i izdala besplatne vize za sve učesnike.

Pletenje nove mreže

Vigor Majić

Specijalizovane organizacije ili dugoročni projekti i programi koji se bave identifikacijom i naučnim obrazovanjem talentovanih učenika nisu neka masovna pojava u svetskim razmerama, bar ne na nivou mečeva NBA lige ili ekspertskih organizacija za prodaju magle zamljama u razvoju. I ranijih godina i decenija bilo je pokušaja da se neke od ovih organizacija povežu i uspostave trajnuju saradnju, ali se sve završavalo dobrom bilateralnom saradnjom. Takva saradnja postoji i u našem slučaju sa Vajcmanovim institutom ili sa kolegama iz Višnjana, na primer.

Prošle godine je pokrenuta ozbiljna inicijativa da se napravi međunarodna mreža organizacija ovog tipa kako bi se razmenjivala iskustva, pokretale zajedničke akcije i nastupalo skupa kod ozbiljnih međunarodnih fondova. Inicijator je bio naš cenjeni kolega Peter Čemerli, profesor hemije iz Budimpešte koji je mnogo vremena proveo organizujući talentovane učenike i studente u Mađarskoj. Finale ove incijative je bila trodnevna konferencija održana u jesen 2004. godine u simpatičnom mađarskom odmaralištu Eger a pod čisto miroljubivim pokroviteljstvom NATO-a koji tradicionalno sponzoriše veliki broj naučnih skupova koji promovišu nauku, tehnologiju i razvoj obrazovanja.

Pedesetak učesnika iz tridesetak zanimljivih organizacija i projekata su razmenili vredna iskustva i ideje i odlučili da ima smisla graditi čvršću mrežu saradnje koja bi trebala da preraste u specifičnu organizaciju već u 2005. godini. Nije hvaljenje, ali Petnica je bila u samom centru pažnje svih učesnika kao jedan od najrazvijenijih i najsloženijih projekata koji opstaje u zemlji gde je to apsolutno nemoguće. Saznali smo dosta svežih vesti iz kojih vredi istaći činjenicu da je u okviru kampusa uglednog Univerziteta u Getingenu upravo izgrađena impresivna nova zgrada sa smeštajem i laboratorijama namenjena isključivo kursevima i kampovima sličnog tipa kao i petnički. U leto 2004. na njihovom naučnom kampu našao se i Darko Santrač, polaznik petničkog programa hemije.

Tajne malih planarija

Kristijan Ovari

U godišnjem ciklusu seminara, najbitniji za funkcionisanje "Petničke škole" jeste letnji seminar, gde se polaznicima pruža mogućnost realizacije svojih projektakta i kroz praktičan rad iskuse osnove naučno-istraživačkog rada sa svim njegovim lepotama i poteškoćama. Iako je fokus seminara na praktičnom radu, ostaje dosta vremena za intelektualno uzdizanje putem naučnih debata, diskusija ili predavanja koje drže naši saradnici a ne retko i gostujući predavači.

Tokom 2004. godine, u periodu prvog ciklusa letnjih seminara, u gostima nam je bio profesor Tiras Haralampij Panteleevič sa svojom suprugom Nadeždom, ugledni stručnjaci iz grada Puškino gde su smešteni vodeći instituta za biološka i fizička istraživanja. Dva instituta su simbolično razdvojeni rekom a oko njih je u sazdan čitav grad Puškino sa svojih 120.000 stanovnika u cilju podrške potrebama instituta. Danas Puškino pripada sve većem predgrađu Moskve.

Profesor Tiras je svoju karijeru započeo proučavanjem regenerativnih procesa kod punoglavaca, a potom kod planarija. Pljosnati crvi, planarije, su posebno zanimljivi i poznati po svojoj sposobnosti da, kada se preseku, u stanju su da iz samo trećine preostalog organizma regenerišu ostatak i na taj način se praktično vegetativno razmnožavaju. Osim toga, planarije su zanimljive i kao test organizmi, jer žive na rečnom dnu i vrlo su osetljive na određene polutante u vodi, i kao takve vrlo dobro mogu da ukažu na stepen zagađenosti voda.

Radeći sa planarijama koje imaju pljosnatu strukturu, profesor Tiras je vrlo brzo došao do ideje da bi njihovo izučavanje bilo mnogo jednostavnije ukoliko bi se organizam fotografisao digitalnom kamerom, a zahvaljujući mogućnostima mikroskopa praktično i skenirati sloj po sloj. Na taj način, ukoliko se to radi u dovoljno velikoj rezoluciji, dobija se 3D model organizma koji pruža zanimljive mogućnosti istraživanja. Pravljenje virtuelnih zbirki u velikoj meri olakšava i posao taksonoma, jer se na taj način mnogo jednostavnije mogu posmatrati i porediti razni preparati, a time steći uvid u njihove varijacije na nivou jedinki, populacija ili nekih taksonomskih kategorija. Vrlo brzo ideja je prerasla okvire profesorovih potreba i danas on sa svojim timom radi na pravljenju virtuelne biološke zbirke koja u sebi sadrži veliki broj histoloških i botaničkih preparata a može se osmotriti na internetu : http://www.evarussia.ru/eva2002/english/org_696.html

Profesorka Nadežda radi na institutu za fiziku, njena glavna interesovanja su biofizika i neurobiologija, tako da je svoja predavanja bazirala na temama iz tih oblasti, reč je bila o neurotransmiterima i načinima prenošenja impulsa sa neurona na neuron. Najveću pažnju polaznika privuklo je predavanje o toksinima raznih životinja, naročito škorpija, koje su zbog specifičnog sastava svog otrova naučno krajnje zanimljive.

U toku svog boravka oni su mentorisali i nekoliko polazničkih radova vezanih za problem regeneracije planarija u sredinama sa različitim zagađenjima.

[international]

global network

Petnica Science Center is a unique institution of its kind in Europe. In spite of many recent tragic circumstances that made performing its activity more than difficult, PSC maintained its links to a number of similar programs and institutions worldwide. These connections are important because they enable the exchange of ideas, experiences, and people.

Petnica Center takes an important role in teacher training activities targeting new school subject – Health education. This is a part of a National strategic program fighting HIV/AIDS. During 2003 and 2004 a set of training courses with in total more than 200 teachers have been organized in Petnica.

Swiss Agency for Development and Cooperation, SDC, decided to continue financial support to Petnica’s educational programs for students and teachers in 2004 and 2005. Previous programme phases have been successfully evaluated and we believe that PSC became a good promising partner to Swiss government in the improvement Serbian educational system.

Ambassador of the United Kingdom in Belgrade, Mr David Gowen, opened the Petnica Annual Students’ Conference in December 2004. For many years Petnica Center has cooperation with the UK, but we believe that these links will be much improved in following years.

Several foreign scientists visited Petnica and gave top lectures to our participants. Among them we would like to present very interesting week-long visit of dr Haralampij and dr Nadežda Tiras from the Scientific institute in Puškino, Russia, and the two-week long visit of dr Petar Agatonović from Munich, Germany. More on the next pages.

Petnica Science Center is among founders of the new international network of organizations specialized in science education of gifted young people – NYEX (Network of Youth Excellence).

PSC became a member of ECSITE – European association of science and technology centers. Looking for good experience and new ideas about promotion of science and technology, PSC can upgrade and enrich its educational activities.

Petnica Science Center took part in organization of very interesting and unusual excursion – about 30 boys and girls of age 16-22 together with some of their teachers, visited CERN facilities in Geneva. They had a rare opportunity to see and feel the biggest experimental structure in the world where the fundamental questions of science and technology are tested.

Some Petnica’s participants took part in several international science camps and conferences. Such visits have been made to Summer Science Camp in Višnjan, Croatia, The International Meteor Conference in Varna, Bulgaria, and X-Lab summer camp in Goetingen, Germany.

PSC maintained its links to a number of similar programs and institutions worldwide. Apart from students exchange which is influenced by financial limitations and, in some cases, by bureaucratic formalities such as visas, formal invitations, etc., there are many other connections that enable exchange of ideas and experiences.

Srđan Verbić made a short report about very interesting trip to the CERN facilities in Geneva organized by the PSC and the Serbian Physics Society. In October 2004, in the same time when CERN celebrated its 50 anniversary, a group of 40 students and school teachers, most of them our actual or former participants, visited this top European scientific center and had a rare opportunity to see, touch, and smell a huge high-tech instrumentation that enables the most complicated, powerful, and sensitive experiments and testing the very nature of the structure of the Universe. Moreover, they experienced what can be made by join effort of a number of countries and hundreds of world’s leading scientific institutions and universities.

Vigor Majić explains the initiative of our Hungarian colleagues to establish the new worldwide network of organizations and practitioners who are engaged in science training or camps of teenagers. He participated at the Conference about gifted science education in Eger, Hungary, where many people from this area met to present their programs and discuss future co-operation. There are at least fifty such organizations in the world and the most of them have some contacts or exchange with others. The new network, named NYEX (Network of Youth Excellence), the same as the New York Stock Exchange, will improve the co-operation and enable more join projects.

Kristijan Ovari presented the visit of two eminent Russian scientists, dr Haralampij and dr Nadežda Tiras, from the famous Russian science center Puškino. In Summer 2004, they have visited Petnica and gave many interesting lectures to our participants about regeneration in flat worms (planaria) and the possible role of these organisms as bio-indicators of water quality.