I have a dream
a brave vision of a (near) future school without walls ‘immersed’ in the structure and life of the local community

Kevin Champion on sci-tech education in the future

Whatever version of the future you imagine, there are a few accelerating trends in society which are likely to have an impact on educational change. The first is the trend towards individualisation, in which education will be customised to meet your needs as a parent or learner and be accompanied by technologies which make it possible to match needs and provision better. A second trend is towards greater complexity, both in the modes of communication and in society. The child today has great choice about how to spend his/her time and life – whether to do good or to do very little. A third trend is towards further rapid advances in scientific and technological knowledge in the biological, neurological and physical revolutions this century. In teaching young people, we have a great responsibility to help them take part by understanding the science in progress and by understanding the ramifications, practical and ethical, of each advance in science and technology. Finally, the potential exists, in our fast-moving world, not just for countries or people to be drawn into conflict, but also for individuals to become more distanced from each other and for our established institutions – notably the family – to be fractured further.
I question our current notions for the design of schools and the curriculum, and the kinds of learning styles used by learners in accessing this curriculum. What knowledge and 'skills infrastructure' will be required by 2015? The impact of the new technologies means that people will increasingly need to know how to access, retrieve, handle and evaluate a diverse range of information, in a myriad of forms. They will need to possess a repertoire of social, interactive and communicative skills in order to make sense of and use such knowledge. Such a shift in emphasis from the acquisition of knowledge to its manipulation has profound implications for the teacher's traditional role and the setting in which 'formal' education takes place.
Information technology has been mainly presented and promoted as just another classroom tool - like the pencil, pen or book. The areas that have the greatest potential for exploiting the learners' capacity to develop power and control over their own learning processes are those which enable lateral thinking. The importance of language and thinking-based competencies is likely to increase, as the demand for creative and sophisticated responses and activity, in an essentially market-driven economy, increases. It is not just a highly skilled, ICT-literate population that will be required in the future but individuals who are able to use technology to extend and enhance creativity in order to produce effective solutions and outcomes to complex industrial, social or political problems. Schools should therefore be more concerned with making the processes of learning, thinking and decision-making explicit to students, rather than with the transmission of arbitrarily selected knowledge. Giving students 'direct' access to potentially vast arrays of knowledge and learning resources digitally stored in databases throughout the World Wide Web and to appropriate expert systems to enable the learner to access and use the knowledge, as well as to assess their own learning and progress, is raising a series of implications for the traditional nature of teaching and learning and the design of schools and classrooms from Serbia to the Sudan.
Learning organisations should begin with the question "whom and what resources will learners need contact with in order to learn?" We can then begin to construct a model of a school which aims to maximise opportunities for interaction between people and resources for learning, including information. Future schools will need to provide a different blend of spaces. Whilst the learner's access to information and learning systems becomes progressively under their own control, the need for interaction with tutors and peers working and learning in virtual and face-to-face interaction will increase. Schools of the future will need a mix of room facilities to enable this. Schools may need to be more than that which takes place in one collection of buildings in a single location. Learners will need greater opportunities for seminar-based tutorials with teachers and peers, as well as extended opportunities for individual work, supported through interactive technology-based systems. Moreover, pupils will need access to other kinds of specialist facilities, which are currently not available in most schools and employees working within high-technology based occupations will require continuous training and access to facilities to provide this. A new concept of community education is required which will enable expertise and available resources to be deployed efficiently in order to support the needs of both the pre-vocational curriculum and the development and training needs of commerce, industry and the public sector.
With the move towards lifelong learning, I imagine a virtual and physical 'Education Park' or 'e-Park'. A 3-18 school would be part of the 'Park' but public information resources, the media, industry and commerce, as well as 'homes', would have potential access to a broad community of skills and knowledge through integrated ICT systems. Instead of the school involving the 'community' and inviting the community 'in', the Education Park would disperse the school throughout the defined area of the Park. The core facility would provide the classrooms, some seminar and conference facilities to be used by the school population but also industry, commerce and the broader community. Specialist facilities related to specific commercial or industrial technology-based applications might well be a part of the Park's overall resources. The Park would include other community resources, such as a library, health centre, shops and sports and leisure facilities; a village with a focus on education, development and lifelong learning at the hub.
Teachers, librarians, technicians and other learning support staff would be required within the identifiable 'school' sections of the Park, as well as within facilities such as the library or other training centres.

schools may need to be more than a collection of buildings in a single location [...] learners will need greater opportunities for seminar-based tutorials plus extended opportunities for individual work, supported through interactive technology-based systems [...] they need access to other kinds of facilities...

The school would be the key information, training and learning resource for the whole of the 'park'. The kinds of patterns of learning that would be possible, given the investment in personal access to information and communication technology at home and within school, would mean a much closer match between the learners' needs and interests and the learning experience and resources available to support learning.
Future society will have the capacity, more than ever before, either to liberate or to confuse its citizens – probably to do both. Unquestionably, those who struggle with and resist and deny change will find life even more difficult. Those who embrace change may find living more dangerous than ever, as contrasting changes will come thick and fast, leading first one way and then another. This is why we must continue to strike a balance between embracing change and holding on to what we know has worked well. Central to the classroom of the future must be to give young people a sense of purpose and a set of values that will transcend the immediate environment. In my classroom of the future, the learner will still benefit by feeling, as well as seeing, the enthusiasm of the individual teacher. The young person at school should learn by depending on others and by being led and they should also learn by being an author and a leader for themselves, constructing and reconstructing understanding over time. Education will still be fundamentally about an interaction between people, as well as about knowledge, understanding and ideas.

Kevin Champion is Headteacher at the British International School, Belgrade. kevinbchampion@hotmail.com

izgubljena nauka
Zlatko Papić o razlazu nauke i filozofije i o smislu njihovog (ponovnog) povezivanja

Filozofija i nauka danas su veoma zbunjujuće stvari. Obe se bave krajnje tehničkim i ezoteričnim stvarima koje mogu da razumeju samo malobrojni posvećeni. Problemi kojima se bave čine se sve udaljenijim od nekog opšteg interesa, recimo poboljšanja života čovečanstva. I više od toga, ponekad se ova distanca izričito i ponosno ističe. Ovo je daleko od ideala koji i dalje živi u glavama nekih od nas, o vremenu kada jaz između nauke i filozofije nije postojao ili barem kada je svaka od strana provalije bila bliska životnosti ljudskog mišljenja. Notorna sintagma "ne volim da filozofiram" i to koliko se zapanjujuće često ona čuje na današnjim univerzitetima, tužna je slika ovog reza. Sa jedne strane, ona želi da iskaže verovanje da je filozofija subjektivna stvar iznad realnih zahteva naučnosti. Sa druge, ona zapravo više govori o samoj nauci nego o filozofiji, o gubljenju jedne ideje o celini ljudske misli. Međutim, filozofija se sa pravom može opisati kao naučna (mada to ne opravdava njeno postojanje) – ona stoji, kako kaže Gadamer, u obavezujućoj bliskosti sa pozitivnim naukama koje je dele od pogleda na svet zasnovanog na subjektivnim uvidima.
Nauka i filozofija su tvorevine starih Grka i predstavljaju samo dva lica teorijskog znanja. Put kojim su se one uzdigle je put neobuzdanosti želje za znanjem. Ovim putem je prvo prošla filozofija, odnosno metafizika (tzv. prva nauka), dok ono što danas zovemo naukom većim delom ne bi bilo ni uzeto u obzir u grčkoj upotrebi te reči. Izraz iskustvene nauke "grčkom uhu zvuči kao drveno grožđe". Ono što odgovara našem uobičajenom pojmu nauke oni bi najpre razumeli kao znanje na osnovu kog postaje moguće proizvođenje: to su zvali poietike episteme ili tehne. Slika kojom smo ušli u XXI vek je drugačija: na horizontu u izmaglici se nazire filozofija kao preostatak onoga deklarisanog kao prirodne ili društvene nauke, kao izmaglica koja tek poslednjih decenija pokušava da se razlije preko polja nauka kroz oblasti poput kognitivnih nauka.
Fajerabend ukazuje na scene u Brehtovom životu Galileja u kojima se Galilej pojavljuje kao pravi antiheroj za modernu nauku: on je virilan, senzualan, brzoplet, agresivan, ekstremno znatiželjan, skoro voajer, i pravi showman. Kako se zavesa podiže, vidimo ga polugolog kako uživa u jutarnjem kupanju, doručku, astronomskoj diskusiji - i sve u isto vreme. Razmišljanje je za njega radosna i libidozna aktivnost. U prvoj sceni, on objašnjava dečaku Andrei relativnost kretanja. U određenom trenutku, Galileo napušta dečaka, ostavljajući ga sa svojim mislima - uprkos dečakovoj mladosti i neznanju, on ga tretira sebi jednakim. Poznanstvo prerasta u saradnju, kao rezultat prijateljstva okorelog naučnika i pametnog, ljubopitljivog dečaka. Naučna misao, prema Brehtu, napušta univerzitete i manastire i postaje deo svakodnevnog života.
Ipak, cela priča nije ovako romantična. Na primer, Galileo je veoma sklon upotrebi određenih fraza i gestova koje samouvereno i nametljivo koristi. Andrea ih ponavlja, iako sa manje mašte i mnogo više rigidnosti, što ga čini na kraju unekoliko neinteligentnim puritancem koji poseduje znanje ali je ono neupotrebljivo. Svrha tog znanja je da se prenese i sačuva, a ne kritički preispita. Ova impotentnost je, nažalost, nešto što najviše učimo na našim fakultetima.
Dalje, Galileo stupa u intelektualnu konfrontaciju sa učenikom Muciusom, okružen preostalim učenicima koji ne znaju kojoj strani da se priklone. Poput pasa, oni ne čuvaju samo gospodara, već žele da budu nahranjeni i zabavljeni i Galileo pribegava trikovima kako bi suzbio njihovo nezadovoljstvo (trikovi su u stvari važni eksperimenti, puni ideja i izvedeni sa elegancijom i lakoćom). Ipak, uloga ovih trikova gotovo da postaje želja da se dominira, ne pomoću fizičke snage, ne strahom, već mnogo suptilnijom moći istine. Tako se ovaj komad završava time što istraživanje prestaje da biva čisto kontemplativan proces, ono postaje deo fizičkog sveta. Međutim, uprkos spektakularnim rezultatima, istraživanje i dalje ostaje posvećena tajna profesionalaca.
Slično zatvaranje može se uočiti i u filozofiji. Rani Platon, na primer, govori o veštini pisanja (Fedar), upotrebi dijaloga, često menja stil, uporno odbija da razvije standardizovani i precizan jezik (Teetet), i naravno pribegava jeziku mita – sve ovo čini da izbegne "zamku" intelektualizma. Drugi nakon njega su vrlo brzo digli ruke od nepreciznog jezika mita i dijaloške forme, uvodeći suvoparnu tehničku terminologiju.
Naučna revolucija 16. i 17. veka ne pati od ovakve specijalizacije. Ovo je herojsko doba filozofije nauke, koja se nije zadovoljila da samo reflektuje nauku, već je aktivno učestvovala u njenoj izgradnji, braneći je od otpora i objašnjavajući njene rezultate. Skoro svako delo Galileja – pravog Galileja, a ne Brehtove imaginacije – mešavina je filozofskih, matematičkih, fizičkih i psiholoških ideja koje koegzistiraju u harmoniji. Njutn i Lajbnic su takođe dvojica velikih polihistora koji su aktivno učestovali na frontu svakolikih istraživanja svog doba. Nasuprot njima, već oko 1800. godine, ideja o jednoj univerzalnoj nauci pod okriljem filozofije bila je moguća isključivo kao sinteza filozofske misli što kulminira u Hegelovoj filozofiji prirode i njegovom apriornom stavu da je broj planeta u Sunčevom sistemu zaključen, iznetom samo par meseci pre otkrića Neptuna. Tako 19. vek postaje vek nauke, stalnog "samoprevazilazećeg napretka i bezgraničnih očekivanja". Sledeći vek doneo je, između ostalog, institucionalizaciju nauke kroz titulu naučnog eksperta, što je na nauku bacilo odgovornost i jasno artikulisalo stav da su saznanja uvek samo delimična, privremena i da brzo bivaju prevaziđena, te da nauka ne može snositi odgovornost koju političko društvo želi da na nju prebaci.
Ipak, Šelingova i Hegelova filozofija prirode i dalje blistaju određenim svetlom. One svedoče o lepoti i nenarušenoj jedinstvenosti želje za znanjem. Metodska zamisao današnje nauke ne može da zadovolji onu krajnju potrebu uma da očuva jedinstvo u celini bivstvujućeg. Sjedinjavanje znanja u ovom slučaju biva prepušteno filozofiji, sa sve većim podozrenjem. Uprkos nesavladivoj partikularnosti znanja, čini se da je čovečanstvo ipak spremno da se zadovolji napretkom i ovladavanjem prirodom. Tehnika manipuliše ljudskim životima, formira javno mnjenje, utiče na život pojedinca i na raspodelu našeg vremena. Ne znam odgovor na ove izazove, ali u slučaju odnosa nauke i filozofije odgovor je jasan: ne sme da postoji granica između njih, kao što ne sme da postoji granica između filozofije i ljudskog života. Filozofija ne sme da stoji po strani i komentariše, već mora da učestvuje u naučnom procesu. Samo tako možemo dosegnuti onu veličanstvenu ideju o mudrosti kao razgovoru duše sa samom sobom, po kojoj mišljenje može da se ostvari jedino u beskonačnom samorazumevanju.

numerička pismenost
Srđan Verbić o problemu naučne pismenosti

Geolog pomno ispituje neku stenu i u tom mu priđe jedan seljak i samouvereno reče:
- Siguran sam da ne znate da je ta stena stara milion i deset godina?
- Zaista ne znam, odgovara geolog, a otkud vi to znate?
- Jednostavno, reče seljak, pre deset godina je istu tu stenu ispitivao jedan vaš kolega i on mi onda reče da je stena stara milion godina.

Brojanje, kao i sama ideja o broju, spadaju među najstarije apstrakcije kojima je Homo sapiens ovladao. Ispočetka, naravno, u tako rudimentarnoj formi da nam je danas teško da poverujemo kako stanovnici antičke Grčke nisu imali posebne oznake za cifre, kako se tek u četvrtom veku p.n.e. iskristalisala potreba za definisanjem broja jedan , a kako je, recimo, nula kao broj uvedena tek hiljadu godina kasnije. Fascinantno je da su nauka, tehnologija, ekonomija, pa i politika, ne samo opstajale, nego i rapidno napredovale u starom veku a da nije bilo preke potrebe za definisanjem broja i uvođenjem oznaka kakve su rimske ili arapske. Ideja o broju je, očigledno, tako jaka da joj formalni okvir dugo vremena nije potreban. Pastiri starog veka su tačno znali koliko ovaca imaju, a da nisu morali tom broju da daju ime i odgovarajući simbol. Danas je situacija drugačija – navukli smo se na brojeve.
Za razliku od starog, u ovom najnovijem veku brojke su svuda oko nas, mada se stiče utisak da malo slabije kapiramo šta nam one zaista znače. Sa brojem ovaca je lako, sada su brojevi jednostavno utkani u sve ono sa čim se susrećemo u našim urbanim životima počevši od čarapa broj 12, kamate od 9.5%, 32oC u hladu, rezultata 81:79 (34:37), serijskih brojeva i JMBG-a sve do noćne more poznate kao godišnji finansijski izveštaj. Digitalna kultura svemu pridružuje brojeve. Da li mi znamo šta znače svi ti brojevi? Naravno da ne znamo. Pravo pitanje je, međutim, da li uopše znamo kako se brojevi koriste i šta zaprave znače?
Dok god su brojevi samo kodovi, nerazumevanje njihove prirode je prilično bezazleno. Nije me briga šta su pojedinačne cifre u ISBN broju ako dobijem onu knjigu koju sam i tražio. Bitno je da onaj ko takav broj daje zna šta su pojedinačne cifre i da Dostojevski završi na polici sa ruskim klasicima, a ne u odeljku za lov i ribolov. Mi koji u procesu klasifikacije i sortiranja ne učestvujemo, jednostavno ćemo iskopirati broj a da ga i ne pogledamo. Za takvo kodiranje je najbitnije da bude jedinstveno, ostalo nas nije briga. Ovaj kod prenosi samo jednu informaciju - koja je to knjiga u pitanju.
Od brojeva se, međutim, često očekuje da prenesu i više informacija. Kakva je, recimo, razlika između podatka da je na jednoj utakmici bilo prisutno 55000, a na drugoj 54787 gledalaca? Osim samog broja, novinar koji je saopštio te brojke nam, takođe, govori i da u prvom slučaju, nejverovatnije, imamo procenu broja gledalaca dok u drugom postoji neki mehanizam da se svaki pojedinačni gledalac prebroji. Da su svi prebrojani i u prvom slučaju, novinar bi, verovatno, rekao da ih je bilo tačno 55000. Iako je tačnost brojeva ovog tipa manje kritična nego kod ISBN-a, i ovde postoje precizno definisana pravila po kojima informacije pretačemo u brojeve. Numerička pismenost se ogleda u doslednoj primeni svih tih pravila.
Treća bitna kategorija brojeva sa kojim se svaki dan susrećemo su mere. Korektna upotreba ovih brojeva, nesumnjivo, zahteva ne samo dužno poštovanje prema broju već i određenu dozu naučne pismenosti. Kad pored broja stoji i jedinica mere onda njegovo pisanje i čitanje podrazumevaju da imamo osnovnu predstavu o tome kako se ta vrednost meri i šta predstavlja u realnom svetu. Meni lično nepismenost ove vrste najviše ide na živce. Iznerviram se svaki put kad na kraju košarkaške utakmice dok na semaforu piše 0.7 čujem: "Još samo sedam stotinki do kraja, ali sasvim dovoljno da uputi šut na koš." Zar je moguće da neko komentariše prenos za par miliona gledalaca a da ne zna razliku između stotinki i desetinki? Sportski komentator bi, recimo, trebalo da zna da je Morisu Grinu kao svetskom rekorderu na sto metara potrebno 13-15 stotinki samo da reaguje na pucanj startera i počne da se odlepljuje od startnog bloka. Nije li onda uvreda i za gledaoca i za sve one koji se zaista bore sa stotinkama reći kako je sedam stotinki dovoljno vremena za prihvatanje lopte, okret na jednoj nozi, skok i šut? Mada teško, ovo se za sedam desetinki zaista može izvesti.
Sve tri pomenute kategorije brojeva uglavnom predstavljaju samo sirove podatke i kao takvi ne mogu da nam smetaju iznad nivoa uobičajenog nerviranja. Problem je sa podacima koji se dobijaju posredno na osnovu onih sirovih. Svaka procena sama po sebi unosi neku grešku, a kad se bazira na nepouzdanim ili loše protumačenim podacima, greška odjednom naraste i tu ne pomaže nikakva naknadna obrada rezultata. Osnovno pravilo numeričke pismenosti je ujedno i najjednostavnije - brojeve nikada ne smemo uzimati zdravo za gotovo. Klasičan primer neodgovornog korišćenja brojeva je sudbina američke sonde Mars Climate Orbiter. Ona je, možda se sećate, u septembru 1999. u spektakularno izgorela prolazeći kroz Marsovu atmosferu. Razlog je bio sasvim trivijalan - neko je u NASA zaboravio da inče konvertuje u centimetre! Istini za volju, greške u procenama i proračunima ne moraju uvek da budu loše; neki ljudi od tih "grešaka" baš lepo žive. Eto, na primer građevinski preduzimači. :)
Kada su ljudi od nauke u pitanju, numerička pismenost ima mnogo više standarde. Pod plaštom numerike se ne kriju samo brojevi već i skupovi, nizovi, matrice, funkcije, raspodele itd. i sve to valja interpretirati na što korektniji način. Štaviše, svaki pojedinačni broj u tim strukturama

brojeve nikada ne smemo uzimati zdravo za gotovo

mora da ima pridruženu grešku koja je ovde važna isto koliko i sam rezultat. Najbitnije je da onaj ko piše naučni rad u okviru tih nekoliko strana koje su mu date na raspolaganje prenese što više naučno relevantnih informacija, a da pri tome ne ostavi mogućnost da bilo koja od njih bude pogrešno interpretirana. Naravno, sve to pod uslovom da je onaj ko čita rad numerički pismen. Rad sa mnoštvom podataka zahteva kritičnost i selektivnost u izboru onoga što ćemo staviti na papir. Podaci se sastoje, naravno, od brojeva za koje moramo gajiti određeni respekt i koje nikada ne treba obrađivati složenim numeričkim procedurama koje ne razumemo u potpunosti.
Analiza podataka, nažalost, podrazumeva i neke veštine koje se graniče sa crnom magijom - statističke metode. Van svake sumnje, one predstavljaju moćnu alatku, ali isto tako treba imati u vidu i da ništa ne može tako dobro da upropasti vaše rezultate kao statistika. Ruku na srce, ona je svojevrsni analitički tamni vilajet za koji se teško može reći da je grana matematike, a grana nauke definitivno nije.
Loše interpretirani brojevi sami po sebi nisu opasni,

važno je da onaj ko piše naučni rad na raspolaganje čitaocima prenese što više naučno relevantnih informacija, a da pri tome ne ostavi mogućnost da bilo koja od njih bude pogrešno interpretirana

opasno je što se na osnovu njih donose odluke. Lekari odlučuju na osnovu brojeva koje donesete od nekog specijaliste, dok političari odlučuju na osnovu gomile podataka koji predstavljaju profil javnog mnjenja. Čak je i jedna tako značajna odluka kao što je datum početka invazije na Normandiju u potpunosti zavisila od meteoroloških izveštaja koje je tih dana dobijao Dvajt Ajzenhauer. Bilo kako bilo, alternative nema. Ako išta znamo o nekom sistemu, onda smo u stanju da ga opišemo brojevima. Onda je na čoveku, ili ponegde računaru, da donese odluku. Ostaje nam da se nadamo da su svi igrači u lancu svesni informacija koje primaju i prenose drugima.

ekonofizika
ko bi rekao da se fizičari sjajno snalaze upravo u finansijama?
Miloš Božović o procesu sinteze fizilke i ekonomije

Ekonofizika je sigurno najmlađa grana moderne nauke, a obuhvata primenu metoda razvijenih u fizici (pre svega u statističkoj fizici) na proučavanje finansijskih tržišta. Koliko je oblast sveža svedoči činjenica da reč econophysics, koja se već više godina koristi u publikacijama, još uvek ne postoji u Websterovom rečniku. Odakle potiče ova nesvakidašnja ideja i zašto se fizičari od svih oblasti ekonomije najbolje snalaze baš u finansijama? Da bismo odgovorili na ovo pitanje moramo imati u vidu nekoliko činjenica. Najgrublja podela ekonomije koju možemo napraviti je na tri glavne oblasti: ekonometriju, mikroekonomiju i makroekonomiju. Ekonometrija je tehnički aparat obrade ekonomskih podataka, zasnovan na teoriji verovatnoće i statistici; u fizici bi odgovarala obradi eksperimentalnih rezultata. Mikroekonomija polazi od individualnih potrošača i proizvođača (firmi) koji maksimizuju svoje preference i profite, respektivno. Rigorozna matematička postavka mikroekonomije kulminirala je prilično apstraktnom teorijom generalnog ekvilibrijuma, za koju su Kenneth Arrow i Gerard Debreu dobili Nobelovu nagradu 1972. godine. Osnovni rezultat ove teorije je da kada se svi u ekonomiji ponašaju optimalno, cene će se podesiti tako da se ponuda i potražnja izjednače, što dovodi u agregatu do ravnoteže na tržištima. U fizici je ova teorija analogna (kvantnoj) statističkoj fizici, koja polazi od zakona kretanja pojedinačnih čestica, a kao rezultat ima da na makroskopskom nivou gotovo savršeno reprodukuje rezultate termodinamike, koja takođe ima ekvilibrijum kao osnovni koncept (pomoću koga se, na primer, definiše temperatura). Termodinamika je, dakle, analogon makroekonomije, oblasti koja proučava ekonomiju

Svedoci smo naglog porasta zainteresovanosti teorijskih fizičara da se uhvate u koštac sa izazovima savremenih ekonomskih modela

agregata individualaca i/ili firmi (na primer, jedne države) kao celinu. Prirodno je zapitati se postoji li u ekonomskoj nauči tako efektan prelaz sa mikro nivoa na makro nivo kao što je to slučaj u fizici? Odgovor je: delimično. Razloge za to ne treba tražiti u eventualno pogrešnim ekonomskim teorijama, već u relativno skorijem datumu početka razvoja potpuno mikroekonomski zasnovanih makromodela, koji je usledio osamdesetih godina dvadesetog veka kao posledica čuvene Lucasove kritike. Ne treba zaboraviti da je i u fizici najpre nastala termodinamika kao generalizacija eksperimantalnih rezultata dobijenih do sredine devetnaestog veka, pa su tek potom J. C. Maxwell, L. Boltzmann, J. W. Gibbs i drugi postavili temelje mikroskopski zasnovanoj statističkoj fizici, čiji je termodinamika samo granični slučaj velikog broja čestica. Slična situacija je bila i u ekonomiji - makroekonomija je do skora bila samo poluempirijska teorija. Sada možemo dati odgovor na pitanje sa početka. I individualci i države imaju jedan zajednički problem: u svakom trenutku moraju imati dovoljno sredstava da zadovolje svoje potrebe. Instument koji ovo omogućava je finansijsko tržište koje pomoću pozajmica, obveznica, kredita, futures-ugovora i sl. pomaže da viškovi dobara jednih pokriju nedostatke dobara kod drugih. Specifičnosti finansijskih tržišta, kao što je empirijska činjenica da cene akcija na berzama slede geometrijsko Brownovo kretanje, čine metode razvijene u fizici veoma poželjnim. Uz nove alatke statističke fizike, kao što je skorašnji prodor u shvatanju i opisivanju haotičnih sistema, prirodno je očekivati da će takvi i slični rezultati veoma brzo prepoznati finansijska tržišta kao plodno tle za testiranje modela. (Kao ilustraciju treba na umu imati da jedna godina trgovine na berzama i tržištima hartija od vrednosti stvori oko 18 GB podataka, tako da ne treba previše brinuti oko materijala za analizu.) Velike konsultantske kompanije u USA i Evropi teže da što bolje shvate eventualne zakonitosti tržišta i tako svojim klijentima (to su često investicione banke i fondovi, a nekad i vlade pojedinih država) daju maksimalno precizne prognoze i savete za buduće investicije. Na mnoga od pitanja koja nastaju u želji za shvatanjem ovih zakonitosti nije moguće odgovoriti korišćenjem konvencionalnih ekonomskih principa. Na primer, da li cene na finansijskim tržištima imaju potpuno slučajna kretanja (da li slede pure random walk) ili ipak postoji neka ne toliko očigledna zakonitost? Postoje li neki trendovi koje je moguće uočiti na duge staze (kao što je to slučaj u makroekonomskim podacima gde se uočavaju jasne i predvidive tendencije rasta u, recimo, bruto nacionalnim dohocima, što je prvi opisao Robert M. Solow)? Da li su veliki udari na berzama neizbežni? Takva pitanja zahtevaju pre poznavanje fizike neuređenih sistema nego klasične ekonomije zbog veoma kompleksnih interakcija koje dovode do onoga što se vidi u stvarnosti. Kao rezultat svega navedenog imamo dramatičnu činjenicu da gotovo 70% američkih fizičara danas posao nalazi u finansijama ili srodnim oblastima. Sa jedne strane, potražnja za njihovim znanjem, kvalitetom obrazovanja i specifičnim treningom razmišljanja je velika. Sa druge, moderna fizika je postala prava interdisciplinarna nauka koja se zbog svoje nezaobilazne metodološke superiornosti veoma brzo širi ali i sve više fokusira na biologiju, nanoinžinjering i - od-nedavno - ekonomiju, dajući ovim naukama kao specifičnu notu neodoljivu kombinaciju teorije i intuicije.

Najiscrpnija i najsistematičnija arhiva radova iz ekonofizike je Econophysics Forum Univerziteta u Fribourgu (http://www.unifr.ch/econophysics/). Takođe, vodeći časopisi u svojim sekcijama posvećenim matematičkoj fizici redovno objavljuju radove na vruće teme iz ekonomije (videti, na primer, novije brojeve časopisa Nature, Physical Review E, Physica A, itd.). Na kraju, značajan izvor publikacija je i opšta arhiva radova iz fizike Los Alamos Nacionalne Laboratorije (http://xxx.lanl.gov)

Miloš Božović je angažovan na Department of Economics and Business, Universitat Pompeu Fabra, Barcelona

sci-ed, inside

science education

An expanding distance between modern science and technology and a common life, and increasing fragmentation and specialization within science and humanities, reactualizes the role of philosophy. Philosophy must not be aside from science reserving its role and responsibility just for comments and criticism; it must take an active part in dynamic process of scientific research. This is the core idea of short essay by Zlatko Papi} (“A Lost Science”) who compares here the position and relation between philosophy and science in different times – from ancient Greece, Galilean time, an up to time of Newton and Laibnitz, and Hegel’s Phylisophy of Nature. He pointed that “in case of relation between Science and Philosophy, there is a clear answer: there must be no barrier between them in the same way as there must be no barrier between philosophy and human life

scientific literacy

Similarly to the famous educational TV series, Sesame Street, almanac Petnica is also trying to acquaint its young audience with some new and odd words. This time we have Numeracy and Econophysics on the menu.

Communication between members of human race evolved through thousands of years of practicing and ever-changing means of communication. Consequently, there are a lot of rules concerning good manners in talking, writing or making a telephone call. However, data oriented communication meets yet another difficulty - the lack of writers elemental numeracy. Important question is how to make the text, i.e. author-consumer channel more efficient without making excessively mathematized or awkward sentences. Newspaper articles, for instance, should be written to be readable and with a certain style, but also without unnecessary loss of information content. For something like that, the writer should be not only literate but numerate also.
In the article "Numeracy" Srdjan Verbić emphasizes the problem of this nume-rical analogue of literacy, especially in its scientific variant. No doubt, nume-racy, as well as literacy, impose a lot of rules. The first and the most important one is "numbers are to be treated with considerable respect, neither to be tampered with, nor subjected to a numerical process whose character you do not completely understand".

Miloš Božović, PhD student at Department of Economics and Business of Universitat Pompeu Fabra in Barcelona, in the short essay “Econophysics” explains why is economics so attractive for physicists today. There are two main reasons for this unusual interest. The first is remarkable simi-larity between phenomenological thermodynamics and statistical physics with macro, i.e. microeconomy. The second reason is more prosaic, rese-arch in this area is definitelly better paid.
For a physicist (just as well as mathe-matician or an engineer) economy is only a laboratory that in a strange, highly nonlinear way produces a heap of new data that waits to be studied and analyzed by sharp naturalist's eye