Posao se zahuktava – šta drugo reći. Sama gradnja, na žalost, još ne, ali ko se razume u investicionu delatnost zna koliko posla ima u oblasti projektovanja, gomile dozvola, ugovaranja, tenderisanja i sl., a sve pre nego što se mašinama dopusti da zabrekću.
Protekla, 2009. godina je prošla u lamentiranju države nad svojom sudbinom u cunamiju svetske ekonomske krize, što je bio, inače, odličan alibi za mnoge da opravdaju svoj nerad. Ipak, Ministarstvo za nauku je užurbano guralo veoma ambiciozan program investicione obnove domaće nauke i istraživačkih kapaciteta gde je pozicionirana i Istraživačka stanica Petnica. To je sjajna stvar i pojavljuje se dosta realna prilika da se završi ono što je Ministarstvo nauke na čelu sa tadašnjim ministrm Slobodanom Unkovićem započelo još 1996. godine, a to je da se Istraživačkoj stanici pomogne da proširi svoje boravišne i radne kapacitete. Započeta je tada gradnja novog objekta za smeštaj ali je stala čim je dalekovidi ministar promenjen. Nameru da se ovaj posao, tada vrlo vidljiv u obliku temelja i celog prvog nivoa koji je pristojno virio iz zemlje, pošteno završi jasno je obnarodovao premijer Zoran Đinđić u proleće 2002. godine. Želju da se stvar pokrene pokazao je i ministar nauke Aleksandar Popović 2006. godine i njegova naslednica Ana Pešikan naredne godine kada su prvi ozbiljniji signali upućeni prema evropskim partnerima koji su ohrabrujuće namignuli na ideju iz Srbije. U “drugu brzinu” posao je ubacio Božidar Đelić koji je imao dve, za ovaj posao lepo uvezane, funkcije – ministra nauke i podpredsednika Vlade za evropske integracije. Petnica je osetila da se zupčanici ubrzano vrte u jesen 2008. godine, a komunikacija se dodatno ubrzala u proleće i leto 2009. Tada je postalo jasno da je pređena “crvena linija” i da dugo sanjani poduhvat ima sve realne izglede da se uspešno okonča.
Pravo (i jedino pravo) pitanje jeste: ko će to da plati? Aktuelna shema posla je da se udruže sredstva Budžeta Srbije sa državnim kreditom Evropske investicione banke i da se stvori kritična masa od nekoliko stotina miliona eura sa kojom se neki kapitalni projekti u domenu naučne infrastrukture stvarno mogu uraditi. Gde je tu Petnica? Pa, sa skromnih 6-7 miliona eura krije se u grupi projekata namenjenih promociji i popularizaciji nauke. Ministarstvo nauke je shvatilo da se sve ruši bez dobrog marketinga nauke i istraživačkog rada među mladima, jer je jasno da sve više intelektualno najkvalitetnijih mladih ljudi karijeru traži u lakšim i isplativijim prostorima u odnosu na tradicionalno najizazovniju sferu nauke, tehnologije i medicine.

Projekat proširenja kapaciteta Istraživačke stanice Petnica je dosta kompleksan poduhvat koji ne sadrži samo prosto povećanje broja kreveta, stolova za obedovanje ili učioničkog prostora. Iako je osnovna ideja uistinu i bila da se stvore uslovi za veći obuhvat svih kategorija učesnika u programima (dakle i učenika i nastavnika), konačni projekat je ambiciozniji i oplemenjen je nizom ideja usmerenih ka modernizaciji ambijenta i uvođenju nekih važnih detalja kao što su zelene površine, sportski tereni i mesta društvenih aktivnosti. U prošlom broju ovog Godišnjaka pisali smo o osnovnim sadržajima projekta proširenja (takozvane “Treće faze Stanice”) i to možete naći na sajtu almanah.petnica.rs/24. Sada ćemo malo osvetliti neke manje poznate detalje, makar u onoj meri u kojoj su vidljivi u momentu kada se ovaj broj “Petnice” štampa.

moderne laboratorije
Već se dugo zna da će se na mestu postojeće montažne zgrade gde su smeštene laboratorije za biolgiju i hemiju izgraditi znatno veća trospratna zgrada gde će na svakom spratu biti po jedna moderna i konformna laboratorija – fizika sa elektronikom u podrumu, biologija i, iznad nje, hemija sa biohemijom. Novina je da su dogovorena sredstva za nabavku niza najsavremenije opreme, pa se tako, u okviru ovih “glavnih” planiraju i izdvojene nove male specijalizovane laboratorije – za optiku, akustiku, robotiku, mikrobiologiju, biofiziku, XRF i plazma spektroskopiju, i sl. Svaka “matična” laboratorija imaće garderobu i salu za predavanja.

planetarijum
Tavan laboratorijske zgrade udomiće stalnu naučnu izložbu i, u ovom momentu, najveći u Srbiji planetarijum sa oko 60 mesta i digitalnim projektorom koji će omogućiti ne samo astronomske projekcije, već i posmatranje specijalno rađenih filmova namenjenih sferičnom ekranu – nešto kao mini-IMAX.

naučne izložbe
Kada smo kod izložbi, tu se planira dosta sadržaja za koje do sada u Stanici nije bilo adekvatnog mesta. Sadašnja upravna zgrada planirana je da se adaptira u izložbeni paviljon gde bi bila postavljena izložba o istoriji Stanice ali i deo arheoloških, geoloških i bioloških zbirki. No, dosta izložbenog sadržaja se planira i za novi objekat za smeštaj ali i na otvorenom prostoru. Zavisno od slobodnog raspoloživog zemljišta, moguće je da bi se u blizini Stanice pojavio prvi u Srbiji park sa eksponatima naučnog karaktera. U ovom momentu se zna da je u planu sunčani sat i još nekoliko astronomsko-geografskih objekata, kao i sađenje malog botaničkog vrta.

sale i učionice
Završetkom planiranih građevinskih radova, Istraživačka stanica Petnica bi dobila i dosta novog učioničkog prostora. Blizu dvadeset sala i učionica različite veličine sa ukupno preko 650 mesta, ne računajući prostore za rad na otvorenom (amfiteatar i popularne pečurke). Možda to izgleda previše, no, ideja je da postoji dosta prostora fleksibilnih funkcija blizu mesta gde se odvijaju drugi sadržaji. Tako će nekoliko manjih sala postojati i u laboratorijskog zgradi ali i u objektu za smeštaj gde se takođe planira i prostrani društveni klub u suterenu (nadamo se sa dobrom muzikom).

nevidljivi računari
Uočljivo je da neće biti računarskih učionica i sala. Nešto veća koncentracija računara planirana je samo za Biblioteku. Ovo se čini zato što se procenjuje da će narednih godina klasični stoni računari ustupiti mesto prenosnim modelima ali i da će sve veći procenat polaznika dolaziti sa svojim laptopovima ili mobilnim telefonima naprednih mogućnosti. Stanica će razvijati bežičnu konekciju šireći kapacitet i brzinu ali će polaznicima bez računara uvek i svuda biti na raspolaganju bilo stacionarni, bilo mobilni uređaji.

nova opservatorija
Postojeća mala astronomska opservatorija će se preseliti u veći prostor na brdo Rogljević, neposredno iznad Stanice. To je nužno, jer okruženje novih objekata i veća frekvencija programa stvaraće povećano osvetljenje dvorišta Stanice, pa je neophodno potražiti bolju i izolovaniju lokaciju. Nova opservatorijska kupola imaće prečnik oko 5 metara (sadašnja ima 3), što nije samo zbog većeg instrumenta, već i zbog potrebe da se sa instrumentalnim posmatranjem upozna više učesnika

[petnica expansion]

bigger, better, nice

A long awaited Capacity Expansion Project is finally beginning to look more real again. Administrative activities are speeding up, although no construction has been started yet. Despite the global financial crisis the Ministry of Science and Technological Development has been very active working on a very ambitious project aimed at bringing up to date scientific and research facilities around the country, which includes Petnica Science Center.
The Capacity Expansion Project started back in 1996 with construction of the new dormitory, but the beginning was ill fated: due to political changes in the Ministry only a very short time after start and upon partial completion of the ground floor all construction ceased. It was not until 2002 when the Government demonstrated renewed interest to support completion of the Project. Finally, in 2008 the renewed initiative went into a higher gear, with additionally intensified activities throughout 2009. It finally became more certain there are real chances to complete the Project this time. The construction is expected to start in 2010 with planned completion before the summer of 2012 – exactly on the 30th Anniversary.
The Ministry has realized that without aggressively marketing science to Serbian young population the whole system would inevitably collapse, especially since it is evident that more and more young people with top intellectual capacity are turning their backs to traditional science and research and directing their careers toward less challenging but more lucrative fields and occupations.
The Capacity Expansion Project is a complex project. Although expanding physical capacity is indeed very important part of the Project, there is much more to it. Many aspects of the project had been covered in the last issue (see http://almanah.petnica. rs/24), so let's take a brief look at some of the less known details:
The new laboratory building will be equipped with the latest equipment forming a variety of specialized "minilabs" for optics, acoustics, robotics, microbiology, biophysics, XRF and plasma spectroscopy and more. Also, each of the three main laboratories will include a wardrobe and a classroom. The attic will house a scientific exhibition as well as a 60-seat digital planetarium, doubling as a mini-IMAX theater with spherical dome screen.
Current administration building will be transformed into a permanent exhibition on the history of Petnica Science Center, accompanied by selected biology, archaeology and geology artifacts exhibitions. Plans also include creating an outdoor exhibition park, including a small botanical garden.
Number of available classrooms and conference rooms will be almost 20 providing over 650 seats, not counting outdoor amphitheater and always popular "mushrooms". Capacity will be spread over several buildings providing great flexibility and proximity to ongoing events and activities. Also, a social club will be part of the new dormitory for informal activities (and expected to play good music).
Finally, there are no computer classrooms planned. Certain concentration of workstations will be available only for the library. The estimate is that the trend towards using mobile and handheld devices combined with wireless networking will grow stronger over the next several years, thus completely eliminating the need for traditional dedicated computer classrooms. So the focus will be on providing fast and reliable wireless access points backed up by a required server infrastructure, with only a necessary and relatively small number of workstations and laptop computers for public use.