Godina 2004. nalikovala je na neke više puta viđene godine kada je u Srbiji nastupala smena vlasti i kada je nova administracija nastupala puna sumnji u sve što je zatečeno i što njoj ne pripada. “Čiji ste?”, pitanje je koje se ne postavlja samo u zabitim dinarskim selima gde još živi strah od hajduka ili kavih rušilačkih hordi koje se neprekidno svete za nešto učinjeno prema “njihovim”, već je to aktuelna odrednica politikantskog sebičluka i kratkovidosti neukih i nesigurnih. Tako je nova minsitarka prosvete Srbije, čim je sela u fotelju i osetila obilje moći koja joj je data, hladno izjavila da je ne obavezuju odluke prethodnika i da joj je prvi zadatak da preispita šta su to radili prethodnici. Štale treba počistiti, najbolje gvozdenom metlom, da bi sve krenulo od početka, jer, zna se, istorija počinje od mene, tj. nas i mojih.

Podsetimo, Istraživačka stanica i Ministarstvo prosvete su početkom 2001. godine sklopili višegodišnji ugovor kojim je država preuzela obavezu da jednim manjim delom učestvuje u troškovima obrazovnog rada sa učenicima i nastavnicima u Petnici na osnovu godišnjih programa. Taj ugovor je važio i za 2004. godinu. Svečanom izjavom da je ne obavezuju ugovori koje je potpisao neko drugi, nova legalistička vlast lepo je pokazala svoje shvatanje države i prava i obesnu nezainteresovanost za ono što radi Petnica. Odnos prema Petnici bio je samo uvertira za slavne poteze u domenu računara, Darvina, prekida reformi, zaustavljanja programa usavršavanja nastavnika i niza drugih originalnih i samouverenih poteza koji su ubrzo kulminirali smenom visokoučene ministarke i pojavom nove ekipe sa dalekosežnim strateškim planovima koji su do daljeg ostali službena tajna da se neprijatelji ne bi, pretpostavljamo, dosetili i mudre ideje zloupotrebili.

Postaćemo stabilno i razvijeno društvo onda kada državne institucije postanu neprimetne i naizgled nepotrebne, kada promene političkih garnitura ne budu povod za očaj ili euforiju, pakovanje kofera ili urlanje i napijanje u kafani.

Stanica je u 2004. godini pretrpela dva oštra udarca. Prvi je bio drastično smanjivanje učešća Ministarstva prosvete u finansiranju programa i pored postojećeg punovažnog ugovora. Otkazivanje osam miliona dinara ugovorenih sredstava je bio potez koji Stanica nije doživela još od ranih devedesetih godina kada je veliki ministar D.Ž. Marković započeo uvođenje prakse bahatog i samovoljnog ponašanja koje je toliko oduševilo i opilo većinu njegovih naslednika i kolega iz drugih resora. Drugi je bio indirektan – odlučan prekid sistemske podrške države obuci i usavršavanju nastavnika osnovnih i srednjih škola. Posledice ovoga se sve više osećaju u školama širom Srbije, a do momenta pisanja ovog teksta (april 2005) nismo mogli saznati da li će se, kada i kako situacija promeniti. U finansijskom pogledu, Stanica je ostala uskraćena za više od trećine planiranog budžeta, bez najave i opasno kasno, tj. kada su programi uveliko krenuli i kada je bilo jako teško i rizično otkazivati seminare i kurseve.

Ipak, Istraživačka stanica je to preživela i sačuvala svoje programe i kontinuitet rada. Valjda smo tokom devedesetih na to navikli. Samo, pravo pitanje je dokle ćemo takve stvari preživljavati i kada ćemo doživeti okruženje u kojem se bilo šta može planirati i dogovarati na duže rokove i gde će se potpisani ugovori poštovati? Do tada bi najiskreniji savet mladim učesnicima u našim programima bio da marljivo uče strane jezike, bilo koje i to najbolje sami ili u privatnim školama, i da polako pakuju kofere i na vreme traže vize.

Ako bismo pokušali da izvučemo neke opšte odlike rada Stanice u 2004. godini, mogli bismo u prvi plan staviti dva elementa – solidan međunarodni ugled koji je Stanica postigla i uočljivo podizanje kvaliteta istraživačkih projekata učenika. Međunarodni ugled je relativna kategorija i slobodan sam da procenim da je niz događaja koji su potvrdili da je on porastao posledica najvećim delom činjenice da su mnogi u svetu, pre svega eminentne nacionalne ili međunarodne organizacije prepoznale veliku vrednost pouzdanosti, trajnosti i kontinuiteta u kvalitetnom radu kod Petnice kao nešto što je postalo retko i mnogim razvijenim sredinama, a još više u promenljivom društvenom i vrednosnom tkanju Srbije gde je modus rada novokomponovanih javnih radnika započinjanje svega iz početka uz temeljno rušenje zatečenih institucija. Stanica se nije priklanjala pomodnim trendovima, niti se pretenciozno busala u prsa, već se trudila da održi nivo i izbegne površnost, danas vrlo raširenu u ponašanju mnogih.

Što se tiče procene da su učenički projekti bolji, o tome može biti rasprava, jer je tužna činjenica da je vidljiv višegodišnji konstantan pad predznanja učenika. No, sreća je da i dalje ima nastavnika entuzijasta kao i snage da se u Petnici neke stvari nadoknade i uspešno podstakne samoobrazovanje, pre svega kroz rad sa literaturom. Godišnja konferencija je pokazala da se i pre polaska na studije mogu uraditi sjajni i veoma kvalitetni projekti, po svim elementima naučnog karaktera i forme.

Stanica se sve više oslanja na svoj alumni fond i to je izvor optimizma. Aktivnija uloga Saveta Stanice i novi Statut idu u pravcu većeg oslanjanja na sopstvene snage. Posle dvadesetak godina rada možemo sa ponosom konstatovati da postoje stotine pametnih i uspešnih ljudi koji shvataju i podržavaju Petnicu i koji mogu biti garancija opstanka i razvoja bez obzira na svo sivilo i ludilo okruženja.

DVE HILJADE PETNIČKIH SEMINARA

U drugoj polovini 2005. godine Istraživačka stanica će organizovati svoj dvehiljaditi seminar – računajući, naravno, od prvih letnjih programa organizovanih daleke 1982. godine. Naša statistika je kao kriterijum uzela princip da se računaju samo programi višednevnog karaktera koji su izvedeni u objektima ISP i u čijem je organizovanju učestvovala Stanica potpuno ili delimično, kao i programi izvedeni van Petnice (terenski kampovi i sl.) koje je je ISP organizovala u potpunosti. Nisu se, dakle, računala razna gostovanja, izleti, čak i oni koji su sadržavali ozbiljna predavanja i praktične aktivnosti.

Dve hiljade programa veliki je uspeh i izvor fantastičnog iskustva čak i za mnogo starije i neuporedivo veće organizacije. Vredi istaći da Stanica uredno čuva kompletnu dokumentaciju o svim ovim programima.

Visoki pokrovitelj obeležavanja dve hiljade petničkih seminara biće Predsednik Republike Srbije Boris Tadić

EXPLORATORIUM 2004

Neobičan interdisciplinarni program namenjen prvenstveno “starim” polaznicima, tj. onima koji završavaju srednju školu ili su već postali sveži studenti, okupio je tridesetak učesnika koji su pohađali različite programe ISP i prirodnih ali i društvenih nauka. Teme su bile usmerene na opšte metode istraživačkog rada, na primer “Studija slučaja”, “Jezik i stil pisanja naučnog rada”, “Mehanizmi logičkog zaključivanja”, “Uzorkovanje”, “Eksperiment”, “Recenzija radova”, “Etika u naučnom radu”, “Opservacija sa participacijom”, “Grafičko prikazivanje rezultata” i sl. Organizovano je i nekoliko posećenih tribina i tematskih razgovora. Najveći deo učesnika ovog programa kandidati su za petničke mlađe saradnike od kojih se očekuje da stečena znanja aktivno primene u obrazovnim programima Stanice u radu sa svojim mlađim i manje iskusnim kolegama. Ovaj program, pokrenut kao metodički eksperiment pre osam godina, nesporno je postao tradicionalni “finiš“ za mnoge ambiciozne polaznike.

OTVARANJE SEZONE

Početkom februara 2004. u Istraživačkoj stanici organizovana je prigodna svečanost na kojoj je obeležen početak godišnje “sezone” obrazovnih programa. I pored dosta teških vremenskih uslova (visok sneg po putevima u celoj Srbiji), svečanost je uveličao dolazak mnogih stručnih saradnika i gostiju. Prigodan govor su održali zamenik šefa misije Švajcarske, Rafael Vonovier, dr Desanka Radunović, predsednica Prosvetnog saveta Srbije, dr Aleksandar Belić, pomoćnik Ministra nauke i životne sredine i ing. Milojko Lazić, predsednik Upravnog odbora ISP. Gosti na ovom događaju su bili i Episkop Šabačko-valjevski gospodin Lavrentije, Vladimir Kosarev, zamenik direktora Ruskog centra za nauku i kulturu, dr Miloljub Smiljanić, predsednik Upravnog odbora Fonda “Petnica” i jedan broj stručnih saradnika Istraživačke stanice. Nakon kratkih poruka upućenih prisutnim učesnicima zimskih seminara i medijima, gosti su se zadržali u obilasku Stanice, u susretima sa učesnicima Konferencije i razgovoru o njihovim radovima, kao i u dužem razgovoru o radu i problemima razvoja Istraživačke stanice. Tokom 2004. godine organizovano je preko 120 različitih seminara, kampova i kurseva.

LETNJA NAUČNA ŠKOLA

Letnja naučna škola je jedinstven program namenjen učenicima završnih razreda osnovnih škola, poslednjih godina po pravilu učenicima VII razreda, koji Stanica organizuje preko 20 godina. Veoma popularan program koji učesnicima nudi zanimljive sadržaje iz različitih naučnih oblasti sa pažljivo izbalansiranim odnosom teorijskih i praktičnih aktivnosti u kabinetima ISP i na okolnim terenima. Ovaj dvonedeljni program okupio je početkom juna 2004. godine 54 učenika iz isto toliko osnovnih škola. Intenzivan celodnevni (dobrim delom i celonoćni) program nije bio problem za ambiciozne polaznike. Preživeli su i naporne vežbe, samostalne radove, kao i već legendarni izlet na reku Gradac koji je uključivao i naporno pešačenje dužine oko 15 kilometara zanimljivom rečnom dolinom.

STRANCI NA KONFERENCIJI

Treća po redu Konferencija “Korak u nauku” koja je održana početkom decembra 2004. godine privukla je, po prvi put, i priličnu pažnju učesnika van ex-Yu regiona. Ograničeni smeštajni kapaciteti (čitaj: Stanica je bila ispunjena do poslednjeg mesta) i relativno kratki rokovi ipak nisu sprečili dve grupe učenika iz Španije i tim mladih matematičara iz Bugarske da dođu na Konferenciju. Naravno, “redovni” učesnici bili su i naši “stari” polaznici, tj. učenici iz BiH, Makedonije i Crne Gore. Opširnije o Konferenciji na str. 20-26.

	Obrazovni programi Istraživačke stanice Petnica u 2004. godini su uspešno realizovani zahvaljujući podršci Švajcarske organizacije za razvoj SDC (vidi str. 8 i 12), Fonda za otvoreno društvo u Beogradu, Ministarstva nauke i životne sredine i Ministarstva za prosvete i sporta Srbije. Veliko hvala svima za dobru volju, mudrost, razumevanje, dalekovidost i efikasnost! Naročito želimo istaći krajnje korektan i profesionalan odnos Ministarstva nauke gde se promene na čelu nisu ni na koji način osetile u podršci programima Stanice. Zahvalnost dugujemo i brojnim stručnim saradnicima, nastavnicima i naučnim radnicima koji su odvojili svoje dragoceno vreme za ozbiljne pripreme i vrhunsku realizaciju kvalitetnih obrazovnih aktivnosti, koji su se izložili naporu putovanja, a sve u želji da pomognu mladima čiji idoli nisu ubice i kriminalci i koji u uslovima teškog ekonomskog i nestabilnog političkog okruženja i dalje neguju ljubav prema nauci, znanju i stvaralaštvu suprostvaljajući se neznanju, beznađu, primitivizmu i mržnji.

Shema seminara, kampova, kurseva i radionica koje je Istraživačka stanica Petnica organizovala u 2004. godini

[Petnica Center]

facts

This almanac presents results and initiatives of the Petnica Science Center in 2004. Although the majority of articles have been completed in February/March 2005, we did not have enough money to print the issue before spring/summer time. Anyway, it shows a wide spectrum of activities and some important events and initiatives related to the Petnica Center.

A word about Petnica Science Center (PSC). Petnica Science Center is an independent organization aimed at cutting-edge, extracurricular education of students with extraordinary aptitude for science and research. Each year, PSC offers about 150 different courses, workshops, conferences, and science camps in Natural Sciences, Humanities, and Technologies.

Within the space of more than 3,500 sq. meters, including modern classrooms, labs, and library space, programs designed for both students and teachers are lead by some of the best scientists.

The students are carefully selected from among 450 high schools throughout Serbia and Montenegro, as well as from nearby countries such as Bosnia, Macedonia, Slovenia, and others. [see p. 16]

Parallel to students training activities, Petnica Center is among the top national and regional center for in-service teacher training in a broad field of school subjects and other special topics. [see p. 34-41]

Through carefully designed programs, PSC covers a wide spectrum of subjects: from astronomy and physics to biology and chemistry; from archaeology and linguistics to computer science and electronics; from mathematics and psycho-logy to geology and anthropology. In place of traditional subject-oriented science education, integral and problem-oriented education is emphasized. PSC encourages students to think more and to rely on their knowledge, skills and experience of the world as a whole, in order to participate actively in education process.

More facts. Throughout the year, Petnica has been hot and active place. In 2004, there were 120 camps, workshops, and courses organized for 2351 participants (1766 students plus 385 school-teachers). The dominant group of participants was secondary-school students.

On these pages, Vigor Majić, director of the Petnica Science Center discusses some of the core indices, problems, and projects from Petnica’s annual life cycle. The main idea is that the PSC must become more independent from the unstable state funding sources that could change their priorities each time when new ministers take positions.

core events 2004

Here you can see a map of the educational programs organized in 2004. More than 700 guest lecturers from 150 scientific institutions and universities visited Petnica to take part in some of science education programs sharing their knowledge and experience with enthusiastic students.

The complex schedule looks fairly chaotic. However, the underlying order and pattern does exist. The schedule was designed to enable the best possible results in short-term programs for students who already attend regular schools. There is an "annual cycle" of educational programs for high-school students, i.e. programs are implemented in four complementary groups. New students first attend a weeklong winter course with intensive theoretical work (lectures, demonstrations, discussions). Spring courses are shorter and focused on practical training in instruments manipulation, fieldwork, data acquisition and processing (statistics), etc. On fortnight long summer science camps students are free to work on small (and sometimes not so small) research project. During this time, they get a precious insight into a real scientific work, including all the associated troubles and problems that exist in professional work. Fall courses give students a chance to meet again, to discuss results, to finalize student papers, and to invite scientists to give lectures on their work -- actual news from the ever-expanding boundaries of modern science and technology.

HEADS OF PSC DEPARTMENTS 2004/5

HUMANITY SCIENCES
Mirjana Đelmaš

BIOLOGY (BIO)
Kristijan Ovari
Vladimir Jovanović

CHEMISTRY (CHEM)
Nina Jevtić
Ljubica Perić

COMPUTER SCIENCE (COMP)
Dragan Toroman

GEOLOGY (GLG)
ing. Radisav Golubović

PHYSICS (PHYS)
mr Srdjan Verbić
Jelena Grujić

PROGRAM CO-ORDINATORS

ARCHAEOLOGY
Vojislav Filipović
Bogdana Živojinović

ASTRONOMY
Igor Smolić

BIO-MEDICINE
Aleksandar Obradović

ELECTRONICS
Ljubomir Vračar

ETNOLOGY
Predrag Šarčević

HISTORY
Aleksandar Rafailović

LINGUISTICS
Mirjana Đelmaš
Mirjana Mandić

MATHEMATICS
dr Dragan Mašulović

PSYCHOLOGY
Ana Orlić

LIBRARY
Mile Perić

DIRECTOR
Vigor Majić

DEPUTY DIRECTOR (EDUCATION)
Srdjan Janev

DEPUTY DIRECTOR (ADMINISTRATION)
Branko Jakovljević