Bila je to relativno mirna i stabilna godina. Puno se radilo, Stanica je bila ispunjena od januara do decembra, programi su bili dosta dobro posećeni, saradnici i učesnici prilično zadovoljni. Krajem godine čak se i uspelo izdvojiti nešto novca za obnavljanje nekoliko učionica i sređivanje Resursnog centra. Ipak, koliko je mudro verovati utiscima? Istraživačka stanica je navikla na neprekidna suočavanja sa različitim teškoćama i izazovima (a toga je bilo čak i previše poslednjih dvanaest godina), da je osećaj mira i sigurnosti delovao neprirodno, pa i uznemirujuće. Šta li se sprema?
Seminari za nastavnike obuhvatili su širok spektar oblasti, tj. školskih predmeta i školske problematike. Ono što je pokrenuto krajem devedesetih, uspešno je nastavljeno i poslednjih par godina. Novina u 2003. godini je bio program zdravstvenog obrazovanja, tj. uključivanje Istraživačke stanice u veliki nacionalni program prevencije HIV/AIDS a kroz čitavu seriju radionica i seminara za nastavnike gde je razrađivan i promovisan novi program obrazovnog i preventivnog rada u srednjim školama a kao rezultat nacionalne strategije i osmišljene akcije Nacionalne komisije za borbu protiv AIDS-a i tima stručnjaka koji su izradili specifičan program i priručnik za primenu u školama. (opširnije o ovome na strani 31)
Serija od osam kurseva namenjenih uvođenju nastavnika srednjih stručnih škola u upotrebu računara u nastavi organizovana je u aprilu na zahtev Ministarstva prosvete. Iako su i učesnici i naručioci bili veoma zadovoljni kvalitetnim i intenzivnim radom, ostala je žalosna činjenica da je sve troškove ovih programa snosila Stanica i da Ministarstvo ove programe nije platilo sve do zaključenja ovog teksta. Ubuduće ćemo sigurno biti znatno oprezniji u prihvatanju programa koji nam se nude, makar dolazili i sa najvišeg nivoa. Uostalom, preživeli smo dve decenije upravo zato što državi nismo previše verovali!
Iako je veliki broj kurseva i seminara za nastavnike ukazivao da je ova oblast rada Stanice u nezadrživom višegodišnjem usponu, moramo se podsetiti da je Petnica svoj ugled izgradila kroz programe rada sa učenicima i studentima i da je tu i samo tu Istraživačka stanica suverena i dovoljno konkurentna da može računati na perspektivan razvoj i širenje zone svoga delovanja u smeru okolnih zemalja i šire.
Zato vredi istaći da se obuhvat učenika srednjih škola ponovo povećava posle nekoliko godina stagnacije izazvane mnogim "vanpetničkim" faktorima, pre svega političkim i, konsekventno, društvenim i ekonomskim tenzijama u Srbiji ali i u regionu. Tako je uočeno da broj prijava raste i da se uključuje sve veći broj škola. Osim iz Makedonije i Crne Gore, odakle su učenici dolazili sve vreme, sve je više škole iz Bosne i Hercegovine koje prijavljuju učenike ali se "otvaraju granice" i Hrvatske i Slovenije.
Dominantna ocena kolega i stručnih saradnika koji su bili uključeni u pregled i izbor prijava jeste da i kvalitet kandidata postaje primetno bolji, mada se i dalje uočavaju zabrinjavajuće "praznine" u predznanju i iskustvu polaznika određenih programa, što je nesumnjivo posledica kritično loše opremljenosti škola i nedovoljnog, pre svega praktičnog, rada u kabinetima i laboratorijama ali i značajno smanjenog “nivoa entuzijazma” među kolegama nastavnicima.

Godišnja konferencija koja je u decembru organizovana pod nazivom "Korak u nauku" okupila je šezdesetak učesnika letnjih programa sa zanimljivim i originalnim radovima iz praktično svih oblasti koje su organizovane ove godine u Petnici. Opšti utisak organizatora ali i saradnika i učesnika jeste da Konferencija svakako predstavlja važan kvalitativni korak unapred i zaokruživanje sistema rada sa učenicima. (više o Konferenciji na stranama 16-19).
Od programa namenjenih srednjoškolcima vredi istaći zanimljiv seminar i radionicu namenjenu aktivistima učeničkih parlamenata koji su se počeli formirati u srednjim školama u Srbiji. Istraživačka stanica je pokušala da prenese korisna iskustva i sugestije mladim polaznicima koji su se suočili sa mnogim problemima uobličavanja i animiranja vršnjaka nakon desetogodišnjeg perioda marginalizovanja pozicije učenika u organizaciji rada škole (više o programu na strani 8).
Programi za studente su već nekoliko godina u svojevrsnoj krizi. Razloge najmanje valja tražiti u Petnici, već, pre svega, u teškoj materijalnoj situaciji u kojoj se nalaze fakulteti prirodnih i dela humanističkih nauka koji su tradicionalno praktikovali organizovane stručne ekskurzije studenata do Petnice. No, stoji utisak da bi i Istraživačka stanica trebalo da se potrudi više u osmišljavanju kvalitetnih aktivnosti namenjenih studentima za koje bi se verovatno mogli pronaći zainteresovani sponzori.
Obimni proces reformi obrazovanja u Srbiji otvorio je vrata mnogim stručnim radnicima i saradnicima Stanice da se uključe u aktivnosti razrade pojedinih elemenata nove škole. To je naročito bilo vidljivo na planu izrade novih nastavnih programa. Ma koliko bila uočljiva rascepkanost i nedostatak koordinacije između pojedinih poslova, vredi preneti utiske da su upravo “kolege iz Petnice” manifestovali dobru međusobnu komunikaciju bez obzira na razlike u naučnim oblastima. Nadamo se da će i ubuduće delić pozitivnih iskustava Stanice moći da se projektuje ka školskoj praksi. Ipak, moramo uočiti da projektovane reforme sadrže dosta slabih mesta od kojih se neka mogu odraziti i na funkcionisanje Stanice.
Tako, na primer, pozicija i funkcije naučnog i tehnološkog obrazovanja nisu jasno određene, strateško planiranje obrazovnih sadržaja kroz ceo sistem obrazovanja nije osigurano, trajanje srednjih škola je olako redukovano, individualizacija nastave nije postavljena kao razvojni prioritet, sistem profesionalnog usavršavanja nastavnika je preterano formalizovan, samostalnost škola je tragično ignorisana kao suštinski razvojni izazov, pozicija centralne državne administracije je i dalje preterano moćna.
Osim obrazovnih aktivnosti koje su ispunjavale Stanicu preko 270 dana u 2003. godini, uočljivo je da je, nakon nekoliko godina "stiskanja kaiša", Istraživačka stanica preduzela više naoko manjih poduhvata na obnavljanju svojih fizičkih uslova. Ulagano je i u opremu (računari, mikroskop) i u uređenje prostora (smeštaj, učionice, restoran). Sve ovo ne bi bilo moguće bez iskrene i profesionalne podrške pre svega međunarodnih organizacija koje su uočile kvalitet rada i vrednost Istraživačke stanice i podržale projekte i programe bazirane dominantno na postojećim programima. Ovde želimo da naročito istaknemo Švajcarsku organizaciju za razvoj SDC, Beogradski Fond za otvoreno društvo i Balkansku fondaciju za mlade BCYF.
Ono što nadilazi moći same Stanice i njenih sadašnjih partnera jeste sudbina novog objekta za smeštaj i popravak pristupnog puta i parkinga. Ipak, to se sigurno neće rešiti samo od sebe i valja biti spreman na intenzivno i naporno lobiranje i ubeđivanje i na lokalnom ali i na državnom pa i međunarodnom nivou. Pri tom svakako valja imati u vidu da završetak samog objekta ne rešava kompletan problem, jer se istovremeno mora rešiti i pitanje troškova i organizacije održavanja novog prostora koji ima površinu koliko i sada svi postojeći objekti Stanice zajedno, kao i popunjavanja ovog objekta sadržajima i aktivnostima koji odgovaraju koncepciji i principima Stanice. U uslovima nestabilne društvene situacije i lakih i brzih promena u strategiji razvoja obrazovnog sistema, može se lako desiti da projektovani kapaciteti namenjeni programima obuke i usavršavanja nastavnika ne budu popunjeni i da se Stanica suoči sa problemima preskupih praznih kapaciteta. No, određenu dozu optimizma i poverenja u sopstvene snage i ozbiljnost strateških partnera sa kojima radimo, moramo očuvati. Istorija je pokazala da se Istraživačka stanica Petnica razvijala i jačala čak i u vremenima ekstremnih društvenih i ekonomskih kriza i to bi trebalo da svima da snage da savladaju i izazove ove vrste, bez obzira koliko to u nekom konkretnom trenutku izgledalo teško.

LETNJA NAUČNA ŠKOLA

Letnja naučna škola je jedinstven program namenjen učenicima završnih razreda osnovnih škola, poslednjih godina po pravilu učenicima VII razreda, koji Stanica organizuje preko 20 godina. Veoma popularan program koji učesnicima nudi zanimljive sadržaje iz različitih naučnih oblasti sa pažljivo izbalansiranim odnosom teorijskih i praktičnih aktivnosti u kabinetima ISP i na okolnim terenima. Ovaj dvonedeljni program okupio je početkom juna 2003. godine 55 učenika iz isto toliko osnovnih škola. Intenzivan celodnevni (dobrim delom i celonoćni) program nije bio problem za ambiciozne polaznike. Preživeli su i naporne vežbe, samostalne radove, kao i već legendarni izlet na reku Gradac koji je uključivao i naporno pešačenje dužine oko 25 kilometara zanimljivom rečnom dolinom.

PROMOCIJA PETNICE

	Obrazovni programi Istraživačke stanice Petnica u 2003. godini su uspešno realizovani zahvaljujući podršci Švajcarske organizacije za razvoj SDC (vidi str. 8 i 12), Fonda za otvoreno društvo u Beogradu, Balkanske fondacije za mlade (vidi str. 12), Ministarstva prosvete i sporta Srbije, Ministarstva za nauku, tehnologije i razvoj Srbije i Ministarstva za resurse i životnu sredinu. Veliko hvala svima za razumevanje, mudrost, dalekovidost i efikasnost! Zahvalnost dugujemo i brojnim stručnim saradnicima, nastavnicima i naučnim radnicima koji su odvojili svoje dragoceno vreme, izložili se naporima putovanja, ozbiljne pripreme i vrhunske realizacije kvalitetnih obrazovnih sadržaja i aktivnosti a sve u želji da pomognu mladima čiji idoli nisu ubice i kriminalci i koji u uslovima teškog ekonomskog i neizvesnog političkog okruženja i dalje neguju ljubav prema nauci suprostvaljajući se neznanju, beznađu, primitivizmu i mržnji.

Shema seminara, kampova, kurseva i radionica koje je Istraživačka stanica Petnica organizovala u 2003. godini

Petnica Center

facts

This almanac presents results and initiatives of the Petnica Science Center in 2003. Although the majority of articles have been completed in February/March, we did not have enough money to print the issue before spring/summer time. Anyway, it shows a wide spectrum of activities and some important events and initiatives related to the Petnica Center.
A word about Petnica Science Center (PSC). Petnica Science Center is an independent institution aimed at cutting-edge, extracurricular education of students with extraordinary aptitude for science and research. Each year, PSC offers about 150 different courses, workshops, conferences, and science camps in Natural Sciences, Humanities, and Technologies.
Within the space of more than 3,500 sq. meters. including modern classrooms, labs, and library space, programs designed for both students and teachers are lead by some of the best scientists.
The students are carefully selected from among 400 high schools throughout Serbia and Montenegro, as well as from nearby countries such as Bosnia, Macedonia, Slovenia, and others.
Through carefully designed programs, PSC covers a wide spectrum of subjects: from astronomy and physics to biology and chemistry; from archaeology and linguistics to computer science and electronics; from mathematics and psycho-logy to geology and anthropology. In place of traditional subject-oriented science education, integral and problem-oriented education is emphasized. PSC encourages students to think more and to rely on their knowledge, skills and experience of the world as a whole, in order to participate actively in education process.
More facts. Throughout the year, Petnica has been hot and active place. In 2003, there were 140 camps, workshops, and courses organized for 2643 participants (1850 students plus 793 school-teachers). The dominant group of participants was secondary-school students, carefully selected from a number of schools not only from Serbia, but also from the entire region.
On these pages, Vigor Majić, director of the Petnica Science Center discusses some of the core indices, problems, and projects from Petnica’s annual life cycle. He points to some new programs that started in 2003, such as a series of seven teacher training courses on HIV/AIDS prevention in secondary schools, training workshop for students parliaments, and very successful Annual Students Conference.
Here you can see a map of the educational programs organized in 2003. More than 700 guest lecturers from 150 scientific institutions and universities visited Petnica to take part in some of science education programs sharing their knowledge and experience with enthusiastic students.
The complex schedule looks fairly chaotic. However, the underlying order and pattern does exist. The schedule was designed to enable the best possible results in short-term programs for students who already attend regular schools. There is an "annual cycle" of educational programs for high-school students, i.e. programs are implemented in four complementary groups. New students first attend a weeklong winter course with intensive theoretical work (lectures, demon-strations, discussions). Spring courses are shorter and focused on practical training in instruments manipulation, fieldwork, data acquisition and processing (statistics), etc. On fortnight long summer science camps students are free to work on small (and sometimes not so small) research project. During this time, they get a precious insight into a real scientific work, including all the associated troubles and problems that exist in professional work. Fall courses give students a chance to meet again, to discuss results, to finalize student papers, and to invite scientists to give lectures on their work actual news from the ever-expanding boundaries of modern science and technology.
In comparison to previous years, this year one can see more training programs for school-teachers. Indeed, Petnica became the leading teacher training institution in the country. More details about teacher training programs can be found on pages 28-31

HEADS OF PSC
DEPARTMENTS 2003

HUMANITY SCIENCES
Mirjana Đelmaš

BIOLOGY (BIO)
Kristijan Ovari

CHEMISTRY (CHEM)
Nina Jevtić and Ljubica Perić

COMPUTER SCIENCE (COMP)
Dragan Toroman

GEOLOGY (GLG)
ing. Radisav Golubović

PHYSICS (PHYS)
mr Srdjan Verbić
Jelena Grujić

PROGRAM COORDINATORS

ARCHAEOLOGY
Vojislav Filipović

ASTRONOMY
Igor Smolić

BIO-MEDICINE
Aleksandar Obradović

ELECTRONICS
mr Ljubomir Vračar

ETNOLOGY
mr Predrag Šarčević

HISTORY
Aleksandar Rafailović

LINGUISTICS
Mirjana Đelmaš

MATHEMATICS
dr Dragan Mašulović

PSYCHOLOGY
Ana Orlić

LIBRARY
Mile Perić

DIRECTOR
Vigor Majić

DEPUTY DIRECTOR (EDUCATION)
Srdjan Janev

DEPUTY DIRECTOR (ADMINISTRATION)
Branko Jakovljević