Petnica kao projekat u obrazovanju
Ovih dana u prosvetnim krugovima u Srbiji još jednom struje glasine o nekoj novoj reformi obrazovanja. Ponovo se govori o promenama nastavnih planova i programa. A naspram tih govorkanja o reformi, u ovoj zemlji već dugo nema nikakvih stvarnih pokušaja unošenja promena u zastareli sistem obrazovanja.
Projekat poznat kao Istraživačka stanica Petnica (ISP) trebalo bi sagledati baš u svetlu takvog stanja u našem obrazovanju. Jer, ISP je jedan živi i već dugo postojeći projekat inovacija u domaćem umrtvljenom obrazovanju.
Šta je to što Petnicu čini posebnom?
Mislim da je odgovor sledeći: ISP, samim svojim postojanjem i radom, daje jedan celovit i drugačiji model razmišljanja o obrazovanju kod nas.
Naspram jednostranog i kurikulo-centrističkog obrasca rešavanja, ISP je upravo ponuda celovitog projekta obrazovanja. Sastavnice tog celovitog obrasca su sledeće:
Već u pogledu programa (kurikuluma) koncept Petnice je drugačiji. Za programe koji se realizuju u Petnici karakteristično je da su fleksibilni (a ne rigidno unapred definisani), otvoreni su prema onima kojima su namenjeni (mogu se u hodu prilagoditi potrebama korisnika i njihovo ostvarivanje se menja zavisno od fidbeka polaznika) i vrlo često u svom središtu imaju metodologiju (umesto sume činjenica). Sve to polaznike uvodi u tehnologiju i kritičkog uvida u ograničenost svakog znanja. Dosta često programi ISP probijaju uske granice pojedinih naučnih disciplina. Takođe, mladim ljudima se nude neki njima bliski i privlačni programi kao što je baratanje kompjuterima i informatička pismenost (Internet) ili učenje stranih jezika.
Institucionalni okviri učenja u Petnici takođe odudaraju od onoga što je kod nas uobičajeno: izbegava se getoizacija i učaurenost ustanove; postoje razgranate veze sa lokalnom sredinom i velikim brojem naučnih, kulturnih i obrazovnih institucija; unutrašnja organizacija (prostor, organizacija vremena, dinamičan i promenljivi sastav zaposlenih) je fleksibilna i podređena potrebama polaznika.
Oprema ISP se približava onome što je potrebno da postoji u modernim obrazovnim institucijama. Polaznicima stoje na raspolaganju računarski kabineti, biblioteka i medijateka, moderno opremljene laboratorije, Internet veze, bogata sopstvena dokumentacija, kao i prirodni ambijent koji pruža mogućnost opuštanja ali i istraživanja.
Verovatno središnje mesto u celini projekta ISP čini položaj onih koji uče i metode učenja i nastave. Polaznici se u ovoj ustanovi tretiraju kao kompetentne ličnosti, zainteresovane za rad ali i kao partneri u interaktivnom poduhvatu kakav je svaki oblik rada u Petnici. Često se izlazi u susret ličnim potrebama polaznika (na primer u vidu psiholoških radionica ili ispitivanja ličnih sposobnosti). U pogledu metoda nastave i učenja, pored zanimljivih izlaganja predavača koji su i celovite ličnosti u datoj disciplini, najčešći oblici rada su participativne i interaktivne prirode: grupne diskusije i razmena ideja među polaznicima, bibliotečko i internetsko istraživanje, terenski i laboratorijski rad, izrada samostalnih projekata, pisanje naučnog rada. Sve su to oblici rada koji imaju veliki motivacioni potencijal i koji u najvećoj meri angažuju složenije oblike mišljenja (rešavanje problema, kreativna produkcija, razmena mišljenja i zajednička konstrukcija značenja).
Iz prethodnog stava sledi i da su odnosi između predavača i polaznika osobeni: kao predavači se pojavljuju vrlo različite ličnosti (uključujući i jako mlade ljude i studente), oštra granica između onoga koji podučava i onoga koji uči je ublažena i ponekad se namerno poništava, odnosi su daleko demokratičniji.
Način ocenjivanja polaznika je u velikoj meri prilagođen prirodi aktivnosti: nema formalnog ocenjivanja u vidu striktne provere stepena usvojenosti gradiva (dakle, reprodukcije naučenog), već se o polaznicima prikupljaju podaci o njihovom napredovanju i o njihovim stvarnim postignućima, o doprinosu u grupnim oblicima rada, o motivacijama i kompetencijama ili u vidu završenih individualnih ili timskih radova.
Osobenost ISP čini upravo originalni spoj nekih od ovde navedenih parametara kojima se ISP može opisati. Ali, iznad svega, Petnicu čini osobeni celoviti duh te institucije: njen položaj u-i-van obrazovnog sistema, karakter otvorene ustanove sa razgranatim vezama sa okolinom u zemlji i inostranstvu, relativno uspešan i moderan menadžment ustanove a, iznad svega, intelektualna klima jedne žive i aktivne organizacije koja daje značenje iskazu kada se za nekoga kaže da je "prošao kroz Petnicu".
Naravno, svi koji poznaju pravo stanje u ISP znaju da sve ono što je pominjano u ovom napisu nije dovedeno do kraja, da u svakodnevnom funkcionisanju mnoge stvari škripe, da između zamisli i stvarnosti postoji raskorak. Znano je takođe da ISP nije jedina obrazovna ustanova ove vrste, jer postoji i Beogradska istraživačka stanica, Beogradska otvorena škola (BOŠ) i još ponešto. Znano je i da se ISP bavi selekcionisanom populacijom školske mladeži.
Ali, u celoj ovoj priči bitno je ipak ono što je rečeno na početku: ISP je jedan moderan i alternativan model razmišljanja u našem obrazovanju koje posrće između urgentnih potreba za promenama i odsustva ideja o tome kako da se izvedu te promene. Petnica je, stoga, upravo model tog alternativnog i inovativnog modela razmišljanja o obrazovanju. I to model koji postoji i funkcioniše.
Petnica as an Experimental Project in Education
Prof. Ivan Ivic, an international expert in developmental psychology and curriculum development, analyzes some interesting features of Petnica Science Center (PSC) as an alternative type of school.
He points that PSC, just by its existence and vitality, offers a unique, different, and coherent model of education. Its programs (curriculum), in contrast to regular school curricula, is flexible, open for students' initiative, and focused mostly on methodology instead to the sum of facts -- to introduce students in knowledge production technology. The institutional framework of education in Petnica overbridges local levels, building a large network of links and cooperation with hundreds of scientific, cultural, and educational institutions worldwide. Internal organization is flexible and subordinated to the needs of participants. The equipment is modern and adaptable for various combinations and different specific needs of teachers and students.
The central quality of Petnica is the students' position and teaching forms and methods. The students are respected as partners in a form of interactive enterprise where they can participate even in curriculum design. The majority of activities are individually oriented like students' research projects. It increases motivation and initiates complex thinking forms.
With no grades and diploma that requires reproduction of learned facts, the students are motivated through various levels of small scientific projects they can implement in Petnica.
The exceptional position of PSC is built by integrating all of these properties and by subtle balancing in-and-out of school system. It makes the PSC the most successful and serious experiment in alternative education not only on Yugoslav level.
 |
 |
 |
 |